Doorgedreven onderzoek bij bonobo’s, één van onze meest nauwe verwanten, kan ons veel leren over de mens en onze evolutie. Mensen werken erg goed samen, maar waarom? Wetenschappers in ZOO Planckendael proberen dat momenteel uit te zoeken.
In de zomer van 2019 opende ZOO Planckendael een nieuw bonoboverblijf, gebouwd volgens de laatste inzichten over hoe bonobogroepen in elkaar zitten en hoe zij zich gedragen. Wetenschappers van ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael maken daar gebruik van om meer onderzoek te doen. Na dertig jaar fundamenteel werk, hoofdzakelijk observaties, kunnen ze nu meer experimenteel onderzoek doen met hun bonobo’s, zoals hen testjes of spelletjes laten doen. Twee onderzoeksprojecten die recent zijn opgestart, zijn het proberen ontrafelen van het concept samenwerking tussen bonobo’s en hoe emoties de beslissingen van de dieren kunnen beïnvloeden. “Hierdoor kunnen we meer leren over hoe bonobo’s denken, hoe ze dingen leren, hoe ze dingen onthouden. Met die gegevens kunnen we onze kennis over bonobo’s en de verwantschap met de mens beter leren begrijpen”, zegt Zjef Pereboom, manager onderzoek en natuurbehoud bij ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael.
Druif of pastinaak?
Jonas Verspeek, doctoraatsstudent bij Universiteit Antwerpen, ZOO Antwerpen & ZOO Planckendael, leidt het onderzoek rond de samenwerking. Hij laat de dieren verschillende proeven doen en observeert hoe ze daarop reageren. “Eén van de proeven die ik doe, is kijken of ze het gevoel van oneerlijkheid kennen. Uit mijn eerder onderzoek in ZOO Planckendael is gebleken dat de bonobo’s druiven duidelijk lekkerder vinden dan pastinaak. Tijdens de proef om het gevoel van oneerlijkheid te onderzoeken, moeten de bonobo’s een plastic stokje teruggeven. De ene beloon ik met iets lekkers, zoals een druif, terwijl de andere een minder lekkere beloning krijgt, het stukje pastinaak. Tijdens dit onderzoek heb ik al gemerkt dat sommige bonobo’s, die de minder lekkere beloning krijgen voor het uitvoeren van dezelfde taak, het stukje pastinaak teruggeven. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat ze de beloning afwijzen omdat ze voor dezelfde taak eenzelfde beloning verwachten. Dit zou kunnen wijzen op een vorm van een gevoel van eerlijkheid.” Verspeek test ook of de bonobo’s bereid zijn om iets aan een ander te geven zonder dat ze er eigenlijk zelf een direct voordeel aan hebben. Door beide proeven te combineren, krijgt hij meer inzicht in hoe samenwerking bij bonobo’s in elkaar zit. “Samenwerking bij bonobo’s kunnen wij als onderzoekers proberen vergelijken met hoe we de samenwerking bij de mensen zien, waarbij we dan toch in alle mogelijke situaties, zoals bij het bouwen van steden, zien dat die samenwerking bij mensen enorm goed werkt”, legt Verspeek uit.
Touchscreen
Daan Laméris, eveneens doctoraatsstudent bij Universiteit Antwerpen, ZOO Antwerpen & ZOO Planckendael, onderzoekt emoties van de bonobo’s. “Emoties zijn heel subjectief en wij, als mensen, kunnen heel makkelijk vertellen hoe we ons voelen, maar aan dieren kan je dat niet zomaar vragen. Ik probeer het met testjes te onderzoeken. We weten vanuit de menselijke literatuur dat onze emoties beïnvloeden waar onze aandacht naar uit gaat, wat we onthouden en hoe we keuzes maken. Dat principe kunnen we ook bij de bonobo’s toepassen, maar dan juist op de andere manier. Hoe die afwijkingen in hun geheugen, in hun aandacht, terugleiden naar de emoties die ze op dat moment voelen.” Laméris introduceert een touchscreen en traint de bonobo’s met testjes die uit de menselijke psychologie komen. “Een voorbeeld is een soort memory spelletje, waarbij ze een foto van een andere bonobo te zien krijgen die of positieve emoties, of negatieve emoties laat zien. Na een vertraging van 20 of 30 seconden krijgen ze dezelfde foto te zien, met nog een andere foto. Het is de bedoeling dat ze dezelfde foto aanklikken. Bij mensen weten we dat ze eerder foto’s zullen onthouden die emoties tonen die zij op dat moment ook voelen en bij bonobo’s verwachten we eigenlijk hetzelfde. Als de bonobo’s foto’s met positieve emoties beter onthouden, zouden we kunnen afleiden dat ze zich ook goed voelen.” Laméris werkt ook met een beloningssysteem om de dieren te trainen. “We beginnen met het tonen van een hele grote stip. Uit nieuwsgierigheid gaan ze die stip aanraken en dan krijgen ze automatisch iets lekkers. Die beloning moet hen motiveren. Daardoor moeten ze het leuk gaan vinden om mee te doen en zo bouw ik stapje voor stapje op naar de testjes die ik uiteindelijk wil uitvoeren met de foto’s.”
Laméris hoopt uit zijn onderzoek te leren hoe emoties bij mensen zijn geëvolueerd omdat de mens zo dicht bij de bonobo staat vanuit een evolutionair perspectief. “Aan de andere kant hopen we ook dat we deze testjes kunnen gebruiken om beter te begrijpen wat bonobo’s wel of niet fijn vinden, waardoor we dit uiteindelijk kunnen toepassen om hun welzijn beter te maken.”
Ga op ontdekking op www.ZOOscience.be en ontmoet de wereld áchter onze dierentuinen. Ontdek waarom wij wetenschappelijk onderzoek doen, ga mee op expeditie naar Bulgarije, kom te weten hoe het genetisch onderzoek de okapi’s helpt en waarom we haren verzamelen van goudkopleeuwaapjes.
