De gierparelhoen leeft in Noordoost-Afrika, en staat net als andere hoenders niet bekend als een toonbeeld van intelligentie. Onterecht, zo blijkt. In het vakblad Current Biology melden Duitse wetenschappers dat de vogels er een complexe sociale structuur op nahouden, waarin ze stabiele groepen vormen met soortgenoten. Dat leek tot nog toe voorbehouden voor zoogdieren met een groot brein.
De Duitse wetenschappers observeerden in Kenia een populatie van ruim 400 vogels die ze allemaal hadden gemerkt om ze te kunnen herkennen. De grote groep bleek uit 18 kleinere groepen te bestaan, met een tiental tot meer dan zestig leden. Tot de verbazing van de onderzoekers bleven die subgroepen stabiel: hoewel ze geregeld samen kwamen met andere groepen om voedsel te zoeken of te slapen, trokken na zo’n bijeenkomst steeds dezelfde vogels samen met elkaar op. Dat betekent dat de vogels in staat zijn om leden en niet-leden van hun subgroep te herkennen. Het is volgens de onderzoekers de eerste keer dat zo’n complexe sociale structuur bij vogels is vastgesteld.
Emeritus-hoogleraar biologie Mark Nelissen (UAntwerpen) vindt de studie ‘erg boeiend’. ‘De gierparelhoen blijkt niet in anonieme groepen te leven. In zo’n groep leven individuen naast elkaar zonder elkaar echt te kennen. Ze profiteren gewoon van het samenleven in groep, zoals een kleinere kans om door een roofdier gevangen te worden. Bij hogere zoogdieren zien we dat de groepsleden elkaar individueel kennen, en daardoor groepjes binnen een grote groep kunnen vormen. Bij bavianen bijvoorbeeld splitsen de dieren in een grote troep zich ’s morgens op in kleinere groepjes, die dan verder weer in nog kleinere groepen opsplitsen. Het blijken altijd dezelfde dieren te zijn in al die groepjes. Ze doen dat om in de loop van de dag makkelijker te kunnen foerageren zonder in elkaars weg te lopen. ’s Avonds herenigen ze zich in de grote troep om veilig de nacht door te brengen. Wetenschappers hebben altijd aangenomen dat je voor dit multi-level systeem in de samenleving, grote zoogdierhersenen nodig had.’
Sociale boekhouding
Nu blijkt dat ook de gierparelhoen net zo’n complex systeem kan ontwikkelen. ‘Ze hebben nochtans hersenen die dichter staan bij die van de kip dan bij de baviaan’, zegt Nelissen. ‘Dit betekent dat je voor dit enorme geheugen en voor de vorming van zo een multi-level systeem geen grote hersenen moet hebben, maar de juiste bedrading binnen het brein, het programma om zo’n gedrag te ontwikkelen.’
'Blijkbaar heb je voor dit complexe gedrag geen grote hersenen nodig, maar de juiste bedrading' Mark Nelissen, emeritus-hoogleraar biologie (UAntwerpen)
Volgens de onderzoekers roept de ontdekking vragen op over de evolutie van onze eigen complexe samenleving. ‘Dit doet vermoeden dat dit gedrag niet is uitgevonden door zoogdieren’, beaamt Nelissen. ‘Ofwel is het geëvolueerd bij elk sociaal dier dat hier op een of andere manier een voordeel bij heeft – al weten we nog niet wat dat voordeel precies is. Ofwel bestond het al bij de reptielen, waaruit zowel vogels als zoogdieren evolueerden, en is het behouden bij soorten die er baat bij hadden. Het zou me niet verbazen dat er nog veel vogelsoorten zullen worden gevonden worden waarbij dit systeem bestaat.’
Tot nader order zijn samenlevingsverbanden bij primaten, en zeker bij mensapen, toch nog iets complexer. ‘Elk dier in de groep maakt een inventaris van alle relaties en interacties binnen zijn groep’, zegt Nelissen. ‘Wie heeft wat bij wie gedaan, met welke gevolgen? Het zou interessant zijn om te onderzoeken of zo’n sociale boekhouding ook bij vogels voorkomt. Dat zou een belangrijke wending betekenen in onze visie op vogels. Ze zouden meer met zoogdieren gemeen hebben dan we dachten. Tenslotte zijn kraaiachtigen bij intelligentietests ook veel slimmer gebleken dan verwacht.’
