Krasse knieoperatie zorgt voor wereldprimeur

ZOO Antwerpen speelt als wereldwijd stamboekhouder van de okapi een cruciale rol in het behoud en bescherming van deze zeldzame diersoort. De opmerkelijke operatie betekent niet alleen een wereldwijde primeur voor de dierentuin, maar markeert ook een belangrijke stap voorwaarts in het onderzoek en de kennis rond deze fascinerende, bedreigde dieren.

Niet lang na de geboorte van de okapi Xambo in oktober 2022, werd duidelijk dat het dier met aanzienlijke problemen aan de achterpoten kampte. Een defect aan het kniegewricht zorgde ervoor dat beide knieschijven regelmatig vastklikten, waardoor hij met stijve, gestrekte poten rondliep. “In de diergeneeskunde noemen we dit een ‘patella fixatie’”, licht dierenarts Jonas Spruyt toe. “Bij deze aandoening komt de knieschijf af en toe op een verkeerde plek te zitten, wat kan leiden tot blokkades die pijn en ontstekingen veroorzaken. Op de lange termijn hebben deze blokkades ook een impact op de stabiliteit van de knie en kan er artrose ontstaan.” Hoewel het de allereerste waarneming is van een patella fixatie bij een okapi, is deze aandoening niet uitzonderlijk bij andere diersoorten. De problematiek treft onder andere paarden en runderen en kan dankzij een specifieke operatietechniek met succes worden verholpen. Om het jong een toekomst zonder pijn en met een normale mobiliteit te bezorgen, was opereren de enige, weldoordachte optie.

Hiervoor ging ZOO Antwerpen een nauwe samenwerking aan met de faculteit diergeneeskunde van de UGent. Als vooraanstaand expert op het gebied van okapi’s en internationaal stamboekhouder, beschikt ZOO Antwerpen over diepgaande expertise in de zorg voor deze bedreigde dieren. Aan de andere kant hebben de chirurgen van UGent een bewezen staat van dienst in het toepassen van chirurgische methoden voor knieproblemen bij runderen en paarden. Het samenkomen van deze twee expertises leidde tot een unieke aanpak voor de patella fixatie van de okapi. “Het is de allereerste keer ooit dat deze techniek bij een okapi wordt toegepast”, zegt dierenarts Jonas. “De chirurg maakte kleine incisies op de knieschijfbanden waardoor ze gaan ontsteken. Deze ontsteking zorgt ervoor dat de knieschijfbanden dikker worden en gaan samentrekken waardoor de knie stabiliseert.”

“De oorzaak van de knieblokkade is identiek aan de problematiek die we kennen van bij andere dieren”, vult Professor Doctor Lieven Vlaeminck van UGent aan. "We kozen voor deze specifieke operatietechniek omdat de anatomie van een okapi erg lijkt op die van paarden en runderen. Het grootste verschil zat hem in het dikte van de huid. Die van een okapi is een pak dikker dan die van een paard, merkte ik tijdens de operatie.” Ook voor de professor – die doorgaans enkel paarden en koeien op de operatietafel krijgt - was deze samenwerking een unieke kans. “Het was heel uitzonderlijk om deze ingreep bij een okapi uit te voeren,” aldus Vlaeminck.

Zoals bij elke operatie was ook deze ingreep niet zonder risico’s. Vooral bij gevoelige okapi's was het van groot belang om rekening te houden met potentiële complicaties als gevolg van de anesthesie. Een gevreesde post-anestetische complicatie bij okapi's heet ileus, een verlamming van het darmstelsel die leidt tot een verstoorde darmbeweging en uiteindelijk fatale gevolgen kan hebben. Het was dan ook enorm belangrijk dat de experten de verdoving met uiterste precisie toedienden en elke ontwikkeling aandachtig opvolgden. Het team kon hierbij vertrouwen op de uitgebreide expertise van de dierenarts. “Omdat de chirurg een anatomisch delicate plek opereerde, was het van cruciaal belang dat het dier snel in een diepe slaap werd gebracht. De anesthesie verliep iets anders dan we hadden voorzien en het dier stopte even met ademen. Door snel in te grijpen en Xambo kunstmatig te beademen was hij vlug weer stabiel.” Dankzij de zorgvuldige voorbereiding en uitstekende samenwerking tussen alle aanwezigen verliep de ingreep verder vlekkeloos. Een uur na aanvang van de operatie stond Xambo alweer rechtop in zijn stal. Inschatten hoe het genezingsproces zal verlopen, is nog even moeilijk. “Bij koeien en paarden zien we na een herstelperiode van zestig dagen het optimale resultaat”, zegt Jonas. “Omdat het de eerste keer is dat we deze techniek bij een okapi toepasten, blijven we voorzichtig maar we hopen op een positieve afloop.”

ZOO Antwerpen is sinds 1977 wereldwijd stamboekhouder van de bedreigde okapi en bestudeert de soort al sinds de eerste okapi in 1919 vanuit Buta (Congo) in Antwerpen arriveerde. Ook deze unieke en uitgebreid gedocumenteerde operatie draagt bij tot waardevol wetenschappelijk onderzoek en ligt aan de basis van een geplande wetenschappelijke publicatie over ‘Surgical Splitting for Patella Fixation in okapis’. Daarnaast is het de bedoeling om de nieuwe vergaarde kennis met andere dierentuinen te delen. “Op die manier tillen we de wetenschap rond de okapi naar een hoger niveau”, stelt dierenarts Jonas. Ook professor Lieven Vlaeminck hoopt met deze primeur zijn steentje bij te dragen in de internationale dierentuinwereld en zo dieren met een gelijkaardige problematiek te helpen.

Het voorbestaan van de okapi staat zwaar onder druk. Jacht en ontbossing vormen een bedreiging voor hun overlevingskansen waardoor hun populatie jaar na jaar slinkt. Ook in Europese dierentuinen is de soort met 82 dieren eerder zeldzaam. Elk individueel dier is van onschatbare waarde, wat nogmaals benadrukt waarom het van groot belang was om de toekomst van okapi Xambo veilig te stellen via de operatie.

Sinds 1985 coördineert ZOO Antwerpen een kweekprogramma met een nobel doel: het verwezenlijken van een wereldwijde dierentuinpopulatie van 230 okapi's. Dit specifieke aantal is nodig om de genetische diversiteit van de soort te waarborgen, en zorgt ervoor dat er voldoende dieren beschikbaar zijn om, indien nodig, terug te zetten in de natuur.