Momenteel is de grondwaterstand op 51% van de meetplaatsen laag tot zeer laag. Ook in mijn eigen bijna lege regenwaterput zie ik dat we opnieuw een droog voorjaar meemaken. Dat is geen goed nieuws voor landbouw en natuur in Vlaanderen. Planten verdampen hier op de meeste plaatsen meer water op jaarbasis dan er aan regen valt. Het cumulatief neerslagtekort neem dus bijna overal systematisch toe over de jaren heen. Veel van het regenwater kan de grondwatervoorraden niet aanvullen. Het verdampt immers grotendeels voor het zijn weg vindt naar de ondergrond. We hebben bovendien niet veel grote rivieren voor toevoer van zoet water. Grondwater is dus een belangrijke bron van water voor heel wat gebruikers, waaronder ook de landbouw. Maar die bron staat nu onder druk.

Je hebt het waarschijnlijk al wel gemerkt: in Vlaanderen zijn er overal grachten en drainagebuizen. Die zorgen ervoor dat grondwater dat dicht bij de oppervlakte komt kan wegstromen. Drainage verandert dus de beweging van het grondwater. Op landbouwland moet het ervoor zorgen dat wortels van onze gewassen voldoende zuurstof krijgen. Ook voor de bewerking van het land is drainage belangrijk. Als landbouwmachines moeten werken op te natte grond, rijden ze immers de bodem kapot. Drainage verandert dus niet alleen de grondwatertafel, maar ook hoe planten groeien en hoeveel ze opbrengen.

Al die drainage beïnvloedt het watersysteem van het omliggende landschap. Het grachten- en buizenstelsel voert namelijk water uit nattere gebieden langzaam maar zeker naar grotere stromen en uiteindelijk naar zee. Huidige grootschalige Vlaamse grondwatermodellen schatten in dat drainage tussen de 10 en 30% van de grondwatervoeding afvoert. Dat water verdwijnt dan uit het gebied in plaats van de grondwatervoorraad aan te vullen of de natuurlijke rivieren te voeden. En dit is net zo hard nodig wanneer het weer langer droog is. Omdat landbouwland bijna de helft van de oppervlakte van Vlaanderen inneemt, kan hier waarschijnlijk een belangrijke winst geboekt worden om de grondwatervoeding en daarmee de waterbeschikbaarheid te verhogen.

Zomaar stoppen met draineren kan niet. Dan zouden in veel gevallen opnieuw problemen ontstaan met de bewerkbaarheid van het land, de gewasopbrengsten en de ziektedruk. Maar wat we wel kunnen op veel plaatsen, is af en toe de stop terug in de afloop steken, zodat het water niet continu, het hele jaar door, wegloopt. Met een aantal aanpassingen kan de boer de grondwaterstand fijner regelen. Voor de landbewerking en het zaaien trekt hij de stop eruit, maar wanneer hij klaar is, kan de stop er weer in. De bodemkundige dienst van België stelde vast dat peilsturing in de Kempen en het Maasland meeropbrengsten tussen 100 en 450 EUR per hectare per jaar kan realiseren.

Meer en meer onderzoekers en overheden bestuderen peilgestuurde of regelbare drainage en lokale boerenstuwen in Vlaanderen samen met de sector.  Hoewel het idee niet nieuw is, blijven er in de praktijk veel vragen. Die probeer ik samen met collega’s uit zowat alle Vlaamse praktijkcentra en andere onderzoeksinstellingen te beantwoorden de komende jaren. Op welke locaties is de bodem en het watersysteem geschikt om die fijne regeling van de grondwaterstand te kunnen uitvoeren? Kunnen we eventueel zelfs extra water in die systemen pompen, bvb uit de rivier of een zuiveringsstation? Hoe kunnen boeren het peil optimaal beheersen om zowel zoveel mogelijk opbrengst te halen uit hun gewassen en ook te helpen het grondwater aan te vullen? Hoe kunnen boeren en waterbeheerders samenwerken om alle functies van het watersysteem zoveel mogelijk met elkaar te verzoenen? Vooral de vraag naar hoe alle gebruikers samen naar een democratisch en duurzaam beheer van ons water kunnen gaan is een grote uitdaging!