‘Opwarming beperken tot 1,5°C wordt een herculeswerk’

De klimaatopwarming beperken tot 1,5°C boven het pre-industriële niveau wordt een herculeswerk, zegt het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). Het vereist snelle en ingrijpende veranderingen van overheden, industrieën en samenlevingen. De aarde is nu al met 1 graad opgewarmd.

Er is nog een sprankeltje hoop: de mensheid heeft tien tot dertig jaar langer de tijd om haar koolstofgewoontes af te leren dan wetenschappers tot nu toe dachten.

Om niet boven dat plafond van 1,5 graden te gaan, zijn gargantueske maatregelen nodig. De wereld moet hard de rem zetten op haar koolstofuitstoot – tegen 2030 moet die met minstens 49 procent omlaag vergeleken bij 2017. Nog eens twintig jaar later, tegen 2050, moeten we koolstofneutraal leven.

Dat staat in het recentste IPCC-rapport, dat is verschenen op 8 oktober en dat verderbouwt op onderzoek verricht in de nasleep van het klimaatakkoord van Parijs in 2015. De leden van het akkoord trachten de broeikasgasemissies te bedwingen en de mondiale temperatuurstijging te beperken tot 1,5 tot maximaal 2°C.

Als we geen grote stappen ondernemen om de broeikasgasuitstoot te reduceren en aan het huidige tempo verderdoen, kijken we aan tegen een opwarming van 3°C, en dat tegen het einde van deze eeuw. De kaap van 1,5 graden hebben we dan al ergens tussen 2030 en 2052 gerond. 

Gekwelde wereld

Wetenschappers zeggen met ‘grote waarschijnlijkheid’ dat een opwarming van 1,5 graden leidt tot intense hittegolven, vooral in de tropen. Met ‘gemiddelde waarschijnlijkheid’ neemt het aantal extreme stormen in hogergelegen gebieden, oost-Azië en het oosten van Noord-Amerika toe. Het risico op dit soort extreem weer is nog groter in een wereld waarin de opwarming 2°C bedraagt. Bij een klimaatopwarming van 1,5°C kunnen temperaturen op extreem hete dagen in gematigde en subtropische regio’s met 3°C toenemen. Bij een opwarming van 2°C stijgt dat cijfer naar 4°C.

Een opwarming van 2°C kan ecosystemen op ongeveer 13 procent van de landoppervlakte vernietigen. Vele insecten, planten en dieren lopen gevaar om uit te sterven. De opwarming beperken tot 1,5°C vermindert dat risico met de helft. In een 2°C-wereld kan het noordpoolgebied een keer per twee decennia ijsvrije zomers kennen, tegenover een keer in een eeuw bij 1,5°C.

Als we niet agressief actie ondernemen, wordt de wereld voor de meeste inwoners een vrijwel onmogelijke plaats om te leven, zegt Ove Hoegh-Guldberg, directeur van het Global Change Institute aan de University of Queensland in Australië. ‘Dat moeten we rechttrekken.’

Onmogelijke droom

Omdat de huidige nationale maatregelen over broeikasgasemissies niet voldoen aan de doelen die zijn uiteengezet in het klimaatakkoord van Parijs, stellen veel wetenschappers dat het vrijwel onmogelijk is om zelfs onder de 2°C te blijven. Vragen over haalbaarheid gaat het rapport van het IPPC echter uit de weg. In de plaats focust het op nagaan wat overheden, bedrijven en individuen moeten doen om het doel van 1,5°C te halen.

Het IPCC schrijft meerdere maatregelen voor, waaronder meer koolstofarme energiesystemen met wind- en zonne-energie. Deze installaties moeten tegen 2050 voorzien in 70 tot 85 procent van de globale elektriciteitscapaciteit. Verder moeten we meer CO₂ uit de lucht halen. Dat kan door meer te bebossen.

De meeste scenario’s in het rapport suggereren dat de wereld zelfs dan nog aanzienlijke hoeveelheiden koolstof uit de atmosfeer moet halen en het onder de grond te pompen in de tweede helft van deze eeuw. De technologie om dat te doen zit in de vroege ontwikkelingsfase. Veel onderzoekers zeggen dat het moeilijk wordt om die te ontwikkelen voor globaal gebruik. Andere voorstellen zijn haalbaarder. Zij mikken op een verandering van levensstijl: minder vlees eten, fietsen en minder vliegen.

Het rapport ging moeilijke vragen over ethiek en waarden niet uit de weg. Het benadrukt dat overheden klimaatsverandering en duurzame ontwikkeling in tandem moeten aanpakken. Anders riskeren ze toenemende armoede en ongelijkheid.

Groter budget

Het rapport van het IPCC bevat recent onderzoek waarin staat dat de hoeveelheid koolstof die de mensheid kan uitstoten in een 1,5°C-wereld groter kan zijn dan eerder werd gedacht. Het vorige rapport van het IPCC (2014) schatte dat de wereld de grens van 1,5°C in het begin van het volgende decennium zou overschrijden. Voor die schatting baseerde het zich op de toenmalige emissies. Het recentste rapport stelt dat we ‘pas’ in 2030 of 2040 voorbij die grens zijn. Daarvoor baseert het zich op studies die stellen dat het plafond van uit te stoten koolstof hoger ligt dan eerder werd aangenomen.

Toch is dat geen reden om het allemaal maar blauwblauw te laten. ‘Elke extra ton koolstof die we vandaag in de atmosfeer dumpen is een ton die we aan het einde van de eeuw moeten afschrobben’, zegt Myles Allen, een klimaatwetenschapper aan de University of Oxford en een van de hoofdauteurs van het rapport.

‘We moeten een debat beginnen over wie ervoor gaat betalen. De fossielebrandstofindustrie en haar klanten geniet vandaag van de voordelen en verwacht dat de volgende generatie zal betalen om het allemaal op te ruimen. Dat moet veranderen’, zegt Allen.

Bovendien stellen wetenschappers dat de bovenvermelde studies over de herziene koolstofbegrotingen niet helemaal sluitend zijn, zegt Thomas Stocker, een klimaatwetenschapper aan de universiteit van Bern in Zwitserland. In 2021 verschijnt een nieuwe klimaatstudie. Die moet volgens Stocker uitsluitsel brengen.

In de tussentijd kan de nieuwe en grotere koolstofbegroting de verkeerde boodschap naar beleidsmakers sturen, zegt Oliver Geden, een sociaal wetenschapper verbonden aan het Max Planck Institute for Meteorology in Hamburg. Hij vreest dat het IPCC-rapport de uitdaging om de limiet van 1,5°C te respecteren onderschat. ‘Het is altijd vijf voor twaalf. Beleidsmakers raken dat gewoon en beginnen te denken dat er altijd wel een uitweg is.’

©Nature; vertaling Iris van Gerwen