Over de heel bijzondere band tussen (groot)moeder en (klein)kind bij orka’s op het vlak van voeding en opvoeding was al een en ander bekend. Uit een nieuwe studie blijkt dat de vrouwtjesdieren hun eigen kroost ook zeer gericht fysieke bescherming bieden.
De ‘gezinsstructuur’ en de (groot)ouder-kindrelatie bij de orka blijft de wetenschap fascineren. Overkoepelend is al veel langer bekend hoe die samenlevingsvorm eruitziet. Kort samengevat: de orka leeft in groepen, en die worden bij elkaar gehouden door de vrouwtjes. Eén van hen heeft de leiding, de andere wijden zich aan de jongeren. Die blijven hun hele leven bij hun groep. Behalve voor de voortplanting.
Een eerste recent ontrafeld aspect daarvan heeft te maken met het voedingspatroon. Onderzoekers verbonden aan de universiteiten van Cambridge, York en Exeter toonden aan dat de vrouwtjes veel langer voor hun zonen zorgen dan voor hun dochters. Ze blijven ‘de jongens’ met name veel langer voederen, en de ‘meisjes’ moeten dus een stuk sneller zelf op jacht naar zalm.
Zalm voor de kleinkinderen
Een tweede element heeft te maken met het overkoepelende gegeven dat de mens niet de enige uitzondering op de relatief algemene natuurregel is dat dieren overlijden wanneer ze niet meer vruchtbaar zijn. Ook vrouwelijke orka’s kennen een menopauze en leven daarna vaak nog lang door. Nog tientallen jaren zelfs, sommige worden tot negentig jaar oud. Ze zien dus hun kleinkinderen geboren worden en opgroeien, waarbij die orka-oma’s daarbij een actieve rol spelen. Vooral bij voedselschaarste gaan de oma’s mee op zoek naar zalm voor – belangrijk detail – hun eigen kleinkinderen.
Een nieuwe studie legt nu een gloednieuw puzzelstukje in het geheel van de matriarchale orka-samenleving. Verder onderzoek onder leiding van dierengedragswetenschappers Charli Grimes en Darren Croft (universiteit van Exeter) toont namelijk aan dat fysieke bescherming ook deel uitmaakt van het moeder-kind-pakket in de orkafamilie.
Daarvoor analyseerden ze data verzameld door het Center for Whale Research. Dat brengt al sinds 1976 de orkapopulatie aan de Amerikaanse Noordwestkust in beeld. Letterlijk, met een soort volkstelling aan de hand van foto’s. Die gebruikten de onderzoekers om op zoek te gaan naar littekens op de huid van de verschillende dieren. Met als basisaanname dat de mens de enige natuurlijke vijand is van de orka. Bijtwonden die door de dikke huid zijn heengegaan, moeten daarom wel toegebracht zijn door een andere orka.
Geen buurtpolitie
Opmerkelijkste vaststelling: als een moeder van een welbepaald mannetje nog leefde en in de postmenopauze zat, dan vertoonde dat mannetje significant minder bijtwonden dan een mannetje wiens moeder nog vruchtbaar was. Ze bood hem, met andere woorden, bescherming tegen agressieve soortgenoten. ‘Het is frappant om te zien hoe welgericht dat gebeurt’, stelt onderzoeker Darren Croft. ‘Het is namelijk niet zo dat die vrouwtjes een soort buurtpolitie vormen die optreedt tegen elke aanvaller. Nee, ze focussen zich nadrukkelijk op de bescherming van hun eigen zonen.’
Voor een sluitende verklaring voor dat gedrag is verder onderzoek nodig. Crofts collega Charli Grimes sluit niet uit dat het om wijsheid gaat die met de jaren komt. ‘Een vorm van vergaarde sociale kennis en bewustwording. Het zou kunnen dat ze in de loop der jaren hebben geleerd hoe het leven in relatie tot buitenstaanders in elkaar zit. Of het heeft te maken met die bijzondere band tussen moeder en zoon bij de orka. Mogelijk zorgt zij ervoor dat ze in zijn buurt is in geval van bedreigende situaties. Maar het zou ook omgekeerd kunnen werken. De orka-moeder geeft haar nog ‘onwetende’ zoon een signaal geeft om zich niet in riskant gedrag te storten bij een conflict.’
