Spinnen hebben creatieve strategieën ontwikkeld om te kunnen overleven in leefgebieden over de hele wereld. Het enige wat niet lijkt te lukken, is het charmeren van de mens.
Beeld: Wikimedia, Christina Butler
Maar hoe zit het met het perspectief van de spin als hij een nieuw thuis vindt dicht bij ons? Hoewel het niet mogelijk is om de gedachten van spinnen te lezen, heeft nieuw onderzoek verassende ontdekkingen gedaan over hun gedrag rondom mensen.
Neem bijvoorbeeld de Trichonephila clavata. Nieuwsartikelen alarmeerden over de die spin ter grootte van een handpalm, die zich onlangs in delen van de Verenigde Staten vestigde.
De Trichonephila clavata komt oorspronkelijk uit een deel van Oost-Azië, maar heeft zich de afgelopen tien jaar in de VS gevestigd. Hij is zijn neef, de gouden zijdespin (Trichonephila clavipes), achterna gekomen die er ongeveer 160 jaar geleden arriveerde.
Toch suggereert zijn gedrag dat hij zich meer zorgen maakt om ons dan andersom. De Trichonephila clavata heeft de neiging om zich dood te houden. Dit trucje staat bekend als tonische immobiliteit of verstijving. Dit is een reactie op gevaar van vele dieren, waaronder ook andere spinachtigen zoals schorpioenen.
Dood of toch niet?
Veel spinnen doen dat als een reactie op een potentieel gevaar of zelfs als onderdeel van hun paringsstrategie. Maar wat ongewoon is aan de Trichonephila clavata, is hoe lang hij dit trucje volhoudt. Uit een onderzoek in 2023 onder tien spinnensoorten bleek dat de meeste spinnen ongeveer een minuut bevroren als reactie op een paar snelle luchtstoten. De Trichonephila clavata lag meer dan een uur doodstil.
Verstijving op specifieke momenten is een voordelige strategie. Dieren maken zo minder kans om opgegeten te worden door roofdieren of potentiële partners, zoals de kannibalistische vrouwtjes van de kraamwebspin (Pisaura mirabilis).
Sommige spinnenjongen kunnen met behulp van zijden ‘zeiltjes’ en wat wind duizenden kilometers afleggen
Er kan een prijskaartje aan hangen, zoals het missen van een voorbijgaand feestmaal in de vorm van een vliegend insect. Toch is verstijving waarschijnlijk een energie-efficiëntere manier om veilig te blijven van een roofdier dan actieve verdedigingsstrategieën. Trilspinnen (Pholcidae) besteden bijvoorbeeld veel meer energie aan het verwarren en afschrikken van roofdieren door rond te wervelen in hun web.
Agressieve reacties van spinnen zijn onder andere het optillen van hun poten en het bewegen van hun giftanden om andere dieren af te schrikken. Toch zijn reacties op waargenomen bedreigingen, waaronder een naderende mens, vaker passief. Spinnen kunnen zich bijvoorbeeld verstoppen of camoufleren tegen een achtergrond, zich vermommen als een andere soort of zelfs verstoppen achter andere roofdieren. Dat laatste gebruiken de piepkleine springspinnen die zich verschuilen voor lijmspuiters (een spinnensoort die andere geleedpotigen eet) door zich te verstoppen in mierennesten.
Maar de Trichonephila clavata heeft een opvallend gekleurd, goud met zwart lichaam en bouwt grote webben die een diamater van een meter hebben. Hij is te groot om zich te verstoppen en te opvallend om zich te vermommen of een ander na te bootsen dus moet hij vertrouwen op andere strategieën, waaronder zich dood houden.
Wie is bang voor wie?
Het is niet duidelijk waarom zoveel mensen spinnenangst hebben. Onderzoeken tonen aan dat mensen soortgelijke emotionele reacties hebben op heel verschillende dieren (wolven, kraaien, spinnen). Wetenschappers suggereren dat die angstreacties op andere dieren voortkomen uit een behoefte om controle te hebben over onze omgeving.
Nieuwsartikelen voeden de veronderstelling van mensen dat spinnen slechte bedoelingen met ons hebben. Die gevoelens worden versterkt door seizoensgebonden verschijningen van grote spinnen in onze tuinen en onder de sofa.
Voor de beten van sommige spinnen, zoals de Amerikaanse vioolspinnen, moet je soms naar een arts of ziekenhuis om behandeld te worden, maar zelfs dan wordt hun gevaar vaak overdreven. Om het in de juiste context te plaatsen: er staat geen enkele spin op de lijst van gevaarlijke dieren van de WHO. Huishonden en -katten staan daar wel op.
Naar verluidt raken jaarlijks tientallen miljoenen mensen gewond door honden. Verhalen over de voordelen van spinnengif, bijvoorbeeld als model voor nieuwe medicijnen die op een dag kunnen worden gebruikt om pijn en ziektes zoals kanker te behandelen, krijgen veel minder media-aandacht dan spinnenbeten.
Mensen zijn bijna zeker gevaarlijker voor spinnen dan andersom. Dit komt omdat onze voedselproductiesystemen gebruik maken van insecticiden die dodelijk zijn voor spinnen en waarschijnlijk bijdragen aan hun wereldwijde afname. Dit vormt een probleem voor de mens aangezien spinnen een belangrijke rol spelen in landbouw door plaaginsecten op te eten. Hun afname kan langetermijngevolgen hebben voor wat jij op tafel zet.
Als een bioloog kan ik niet anders dan onder de indruk zijn van de vindingrijke oplossingen die spinnen gebruiken om met de wereld om hen heen om te gaan. Ze bouwen ingewikkelde zijden structuren, van gigantische bolwebben met decoratie (zogenaamd stabilimentum) tot sluw vermomde valluiken in de grond.
Dankzij spinzijde kunnen ze overal leven, van de koude dieptes van grotten tot de onderwaterwereld van vijvers tot grote hoogtes in de bergen.
Als ze klein zijn, kunnen spinnenjongen duizenden kilometers afleggen door de wind, met behulp van zijden ‘zeiltjes’. Net zoals onze levenservaringen ons vormen, vormt de reis van de spin ook zijn toekomst. Dit komt doordat de omgeving die jonge spinnen ervaren als ze zich ontwikkelen, zoals de temperatuur en de hoeveelheid beschikbaar voedsel, latere levensstrategieën kan beïnvloeden, bijvoorbeeld wanneer ze naar voedsel gaan zoeken of beslissen om ergens te blijven of weg te gaan.
Ook de Trichonephila clavata kan als spinnenjong door de lucht vliegen, maar zijn recente aankomst in de VS is waarschijnlijk het resultaat van menselijke activiteit. Bijvoorbeeld door mee te liften in je bagage of op commercieel getransporteerde goederen. Onze bezorgdheid over hun verspreiding zou zich beter niet richten op de spin zelf, maar op de mogelijke verstoring van het ecosysteem lager in de voedselketen.
Nieuwkomers in een gebied, waaronder ook deze spin, kunnen concurreren met inheemse soorten voor eten, of andere types planten of dieren in onvoorziene manieren beïnvloeden. In Florida bijvoorbeeld spinnen invasieve Cyrtophora-spinnen soms zo veel zijde dat ze problemen voor de waardplanten veroorzaken en mogelijk schade toebrengen aan de gewassen van boeren.
De gevolgen van de acties van een spin zijn dus ingewikkelder dan ze op het eerste gezicht lijken, passief of niet. Begrip van spinnen is in ons voordeel. Dat wordt makkelijker als we ze niet meer door een emotionele lens bekijken.
Vertaling: Rani Škrabanja
Dit artikel verscheen eerder in The Conversation.
