Dolfijnen jagen op dezelfde manier op prooien als Katy Perry zingt of Scarlett Johansson filmdialogen brengt. Dat is de conclusie van een nieuw onderzoek dat een licht werpt op hoe tandwalvissen hun rijke repertoire aan geluiden kunnen voortbrengen.
Dolfijnen en andere tandwalvissen, zoals bijvoorbeeld de potvis en de bruinvis, zijn sociale dieren die met elkaar samenwerken. Check. Ze kunnen tot twee kilometer diep, in troebel water tot zelfs volslagen duisternis, jagen op een prooi. Eveneens check. Allemaal met dank aan echolocatie, in dit geval komt dat neer op het lokaliseren van hun prooi door zelf geluiden te produceren en op basis van de opgevangen echo een koers te bepalen. Ook dat is niet echt groot wetenschappelijk nieuws. Een uitdagende vraag voor onderzoekers blijft echter wel: hoe maken de tandwalvissen eigenlijk dat rijke repertoire aan eigen geluiden?
Een studie onder leiding van Coen Elemans, hoogleraar bioakoestiek en neuroethologie (University of Southern Denmark) en Peter Madsen, marien bioloog gespecialiseerd in walvissen (universiteit van Aarhus) leverde nieuwe inzichten op. De kern van hun onderzoeksresultaten is dat tandwalvissen in de loop van de evolutie een stemorgaan hebben ontwikkeld dat heel erg op dat van de mens lijkt: het beheerst verschillende registers van door luchtuitstoot gegenereerde klanken. Het gaat om minimaal drie soorten klanken: een kopstem of falsetto die hoge frequenties laat horen, een borststem (bij ons is de normale spreekstem van de meeste mensen), en een ‘krakende stem’ of ‘vocal fry’ in het vaak gebruikte internationale vakjargon.
Die ‘krakende stem’ is cruciaal in het onderzoek. Het is namelijk dat register dat tandwalvissen gebruiken bij de echolocatie van een prooi. Stemtechnisch gebeurt dan het volgende: een tandwalvis zet in zijn neus lucht onder druk en stuurt die door zijn zogenoemde fonische lippen. Deze membranen kunnen trillen zoals onze stembanden. Die trillingen worden door weefsel in het hoofd vervolgens omgezet in geluid.
‘Hun varianten van stembanden gaan daarbij slechts heel even open’, verduidelijken onderzoekers Elemans en Madsen. ‘Met als groot voordeel dat ze er maar heel weinig ademlucht voor nodig hebben.’ Net dit economisch gebruik – een soort spaarstand, zeg maar – maakt dat register zo ideaal voor echolocatie: ‘Want als je, zoals zij, diep onder water moet duiken, wordt alle lucht samengeperst tot een minieme fractie van haar volume aan de oppervlakte.’
Hoe moeten we ons die ‘krakende stem’ concreet voorstellen? Elemans en Madsen duiden het als het specifieke register dat je vaak hoort in de Amerikaanse variant van Engels: ‘Het is nadrukkelijk aanwezig in de stemmen van bijvoorbeeld zangeres Katy Perry, societyfiguur Kim Kardashian en actrice Scarlett Johansson.’
