Een dodelijke schimmel decimeert wereldwijd kikker- en salamanderpopulaties. Gentse onderzoekers ontdekten dat er ook minder agressieve varianten van de schimmel voorkomen die als een soort vaccin lijken te werken.
‘Deze ontdekking gaat in tegen het heersende dogma dat één bijzonder virulente Bd-stam zich wereldwijd verspreidt’
Foto: Vroedmeesterpad aangetast door Bd. Credit: Frank Pasmans.
De ziekte chytridiomycose treft kikker- en salamanderpopulaties wereldwijd. Ze wordt onder meer veroorzaakt door de schimmel Batrachochytrium dendrobatidis (Bd), die vooral kikkers en padden ziek maakt. Chitridiomycose tastte wereldwijd al 500 soorten aan, waarvan er 90 vermoedelijk uitgestorven zijn. Toch is de schimmel niet altijd even gevaarlijk, melden Gentse onderzoekers in Nature Communications. Van Bd circuleren ook minder agressieve stammen, die sommige soorten zelfs lijken te beschermen tegen de dodelijkste variant.
Die uiterst agressieve Bd schimmel komt oorspronkelijk uit Azië en decimeerde al amfibiepopulaties in Noord- en Latijns-Amerika, Australië en Afrika, vermoedelijk na te zijn meegereisd met geïmporteerde amfibieën. Hij vormt een verdikking op de huid van de dieren, die cruciaal is voor hun ademhaling en vochthuishouding. Uiteindelijk sterven de diertjes aan hartfalen. Hoewel de schimmel wijdverspreid is in Europa, werden vooralsnog vooral populaties in delen van Centraal-Spanje en de Pyreneeën zwaar getroffen. Waarom de ziekte op sommige plaatsen zo lelijk huishoudt, en op andere niet, is onduidelijk.
De Gentse wetenschappers onderzochten op 63 locaties in België ruim 1400 kikkers, padden en salamanders behorende tot zeven soorten, waaronder de bruine kikker, gewone pad, kamsalamander, alpenwatersalamander en vuursalamander. Ze stelden vast dat verschillende dieren weliswaar de Bd schimmel bij zich droegen, maar daar geen hinder van leken te ondervinden. Het bleek te gaan om een minder agressieve stammen van de schimmel. ‘Deze ontdekking gaat in tegen het heersende dogma dat één bijzonder virulente Bd-stam zich wereldwijd verspreidt en overal waar hij voorkomt voor problemen zorgt’, zegt Frank Pasmans (UGent). ‘Dat we in deze studie tien verschillende stammen van de schimmel vonden, doet bovendien vermoeden dat hij minder recent de sprong vanuit Azië heeft gemaakt dan we denken.’
Vaccin
Van alle onderzochte soorten bleek de vroedmeesterpad bij proeven in het lab het gevoeligst voor de schimmelinfectie. Terwijl de andere soorten een infectie met de meest virulente variant van Bd overleefden, legden alle vroedmeesterpadden het loodje. ‘De vroedmeesterpad is de kanarie in de koolmijn die als eerste getroffen zal worden wanneer de agressieve Bd schimmel in een gebied zijn intrede doet’, zegt mede-auteur An Martel (UGent).
Vroedmeesterpadden die eerder in contact waren gekomen met zo’n minder virulente stam van de schimmel, bleken bij een tweede experiment minder vaak te sterven wanneer ze werden besmet met de agressieve vorm van Bd, dan dieren die nog nooit met Bd in aanraking waren gekomen. ‘De minder virulente stammen lijken als een soort vaccin te werken dat het immuunsysteem van de dieren activeert’, zegt Martel.
Dat levert volgens de onderzoekers twee mogelijke scenario’s op wanneer de meest agressieve Bd-schimmel ergens zijn intrede doet. Hebben de amfibieën nog nooit Bd onder de leden gehad, dan zullen vooral gevoelige soorten – zoals de vroedmeesterpad – voor de bijl gaan. Minder gevoelige soorten zullen niet sterven maar wel dienst doen als reservoir voor de ziekte, en er zo toe bijdragen dat kwetsbare soorten lokaal kunnen uitsterven. Komen in het gebied al minder virulente Bd-stammen voor, dan kan dat de impact van de agressievere schimmel beperken.
‘Dit onderzoek kan bijdragen tot een efficiëntere bestrijding van de schimmel, doordat we nu weten dat we ons specifiek op die virulente stam moeten concentreren’, zegt Pasmans. Vooralsnog is er tegen infecties van wilde populaties echter weinig te beginnen. De belangrijkste maatregel blijft vermijden dat de schimmel zich verspreidt. Pasmans en Martel, die chytridiomycose al jaren onderzoeken, ijveren al langer voor strengere controles op de handel in amfibieën. ‘Die zijn er inmiddels voor import van buiten Europa, maar nog niet voor handel binnen Europa’, zegt Pasmans. Dieren in het wild verplaatsen of gekweekte exemplaren vrijlaten is geen goed idee. Je kan de verspreiding van chytridiomycose mee in kaart helpen brengen door dode dieren te melden via meldpuntziekeamfibieen@ugent.be. Voeg een foto van de salamander bij en vermeld plaats en tijdstip.
