Een Amerikaanse senator bracht ooit een sneeuwbal mee naar het parlement, om te bewijzen dat de klimaatverandering niet zo erg was als men hem altijd wilde doen geloven.
Een aardigheidje, je zou het zelfs een mop kunnen noemen. Toch moet ik elke keer aan deze sneeuwballen-gooiende senator denken als ons landje zich nog eens door een winterprikje worstelt. Ja, het kan hier koud zijn. Het kan zelfs sneeuwen in Spanje en de Sahara. Het kan allemaal, maar dat betekent allesbehalve dat de klimaatverandering minder waar zou zijn.
Verblind worden door een beetje sneeuw is een veelvoorkomende misvatting. Voor de senator met de sneeuwbal (en anderen die een koude winter wel eens graag aangrijpen om klimaatverandering te ontkennen) is er echter altijd de video van de man die zijn hond uitlaat.
Dit korte filmpje geeft bijzonder eenvoudig het verschil tussen trend en variatie aan. Het blije hondje springt in het rond, van links naar rechts, snuffelend en rondkijkend. Zijn pad is bijzonder onvoorspelbaar. En toch, langzaam maar zeker, beweegt het hondje zich naar de rechterbovenhoek.
Elke volgende stap van onze kleine vriend mag dan voor ons een verrassing zijn, om één of andere reden weten we toch zo goed als zeker dat hij daarboven gaat uitkomen. En dat weten we dankzij de eigenaar, de man met de lijn: de trendlijn. De hond symboliseert het weer, onvoorspelbaar in elke beweging. Zijn baasje is het klimaat, dat langzaam maar zeker opwarmt.
Dat het klimaat opwarmt weten we met zekerheid. We hebben de afwezigheid van sneeuwballen niet nodig om dit te bewijzen. Het is zichtbaar in de langetermijndata, zoals het prachtige, maar choquerende, filmpje van de temperaturen op aarden van 1880 tot nu dat recent verscheen op de website van NASA.
We moeten dus naar de trend kijken, en niet naar de variatie? Inderdaad. Maar wat als ons onverstoorbaar voortschrijdende baasje nu eens niet op een rechte lijn wandelde? Wat als hij ook af en toe eens een bocht zou maken? Dat brengt ons bij een ander belangrijk punt: als we ver genoeg uitzoomen – een paar duizenden of zelfs miljoenen jaren, bijvoorbeeld – passeert ons wandelend mannetje zowat overal op de verticale as. Hij is al hoger geweest, hij is al lager geweest, hij heeft het allemaal al gezien.
Klopt, het klimaat heeft al serieus wat variatie gekend in het verleden. Toch weten we nu dat onze hondeneigenaar op dit moment een steile helling beklimt. We weten ook dat zulke steile hellingen in het verleden extreme gevolgen hadden voor de biodiversiteit (zoals het grootschalig uitsterven van soorten). We weten ook dat het de uitstoot van broeikasgassen is die ons baasje bergop jaagt. Hij is dus inderdaad al overal geweest, maar hij klom echter zelden zo snel bergop en, wanneer hij dat wel deed, was het telkens catastrofisch voor het leven op aarde.
Een tijdje geleden was ik op een lezing van Jens-Christian Svenning, een Deens wetenschapper die kijkt naar de langetermijneffecten van klimaat en klimaatsveranderingen op de biodiversiteit. Hij toonde aan dat onze wereld nog steeds de sporen draagt van klimaatgebeurtenissen uit het verleden, sommige zelfs van miljoenen jaren geleden. Zo vinden we bijvoorbeeld veel plantensoorten niet in de Scandinavische bergen, terwijl de omstandigheden er eigenlijk hetzelfde zijn als in de Alpen.
Ook het feit dat we talloze soorten palmen hebben in de Amerikas, maar slechts een handjevol in Afrika, toont aan hoe langdurig de effecten van veranderingen in het klimaat kunnen zijn. Die effecten bleken in het verleden gigantisch, en hun nalatenschap is nog tot op heden voelbaar. Wat moeten we dan verwachten van de plotse grote klimaatsverandering die momenteel bezig is? Het verleden leert ons daarover vooral dat soorten zich tot op zekere hoogte best wel kunnen aanpassen aan klimaatsveranderingen, maar dat die flexibiliteit beperkt is.
Ons wandelend mannetje symboliseerde dus onze klimaattrend; op dit moment op weg naar boven. En hoe belangrijk die klimaattrend dan ook mogen zijn voor onze wereld, dat betekent allesbehalve dat de hond zelf er niets toe doet. Integendeel! Extreme weersomstandigheden kunnen een grote invloed hebben: één droogte, één overstroming of één periode van ijzige vrieskou, soms is dat genoeg om hele populaties te ontwrichten. Planten en dieren trekken zich inderdaad niet veel van de trend aan, zij ervaren het weer van dag tot dag, en als dat uit de band springt, zal dat onvermijdelijk gevolgen hebben.
Waarom trekken we ons dan iets aan van de eigenaar, als het de hond is die we in werkelijkheid voelen? Om dat te begrijpen, kijk je best nog eens naar de video. Onze hond volgt dezelfde route als zijn baasje, zei het niet direct. We weten dat de eigenaar/trend bovenaan rechts zal eindigen (als hij tenminste niet van richting veranderd), zelfs wanneer de hond soms naar beneden wandelt, en dat is omdat het hondje dat gemiddeld gezien ook doet.
Daar komt nog eens bovenop – al zie je dat niet in deze video – dat ons hondje steeds onstuimiger wordt op weg naar boven. Het veranderende klimaat resulteert in meer extreme weersituaties; de hond trekt zich minder en minder van zijn baasje aan: meer pieken, meer dalen, meer sprongetjes in alle richtingen. Vermits het die pieken en dalen, die extremen, zijn die gevoeld worden door de levende wezens, creëert dit onvermijdelijk stress voor wat leeft op deze aarde.
Hoe staan we er nu dan voor? De kleinste schaal is belangrijk, zoveel is duidelijk. Maar als de trend stijgt, zal de variatie rond die trend onvermijdelijk volgen. Bovendien kunnen meer extreme weersomstandigheden het voelbare effect van de klimaatverandering gevoelig vergroten voor het leven op aarde. Het verleden leert ons echter dat de aanpassingsmogelijkheden van soorten een grens hebben. Passeer je die grens, delft die soort onvermijdelijk het onderspit. We houden dus één belangrijke conclusie over: we moeten ons klimaat en de veranderingen op z’n minst serieus nemen. Dus niet gewoon wat sneeuwballen gooien en dan rustig verder leven.
Meer vragen? Op skepticalscience.com vind je een hele lijst aan algemene misvattingen rond klimaatveranderingen, en wat de huidige wetenschappelijke consensus ons daarover kan leren.
Dit artikel verscheen origineel in het Engels op lembrechtsjonas.wordpress.com. De auteur, Jonas Lembrechts, is doctoraatsstudent en bestudeert het effect van mensen en klimaat op de verspreiding van soorten.
