Wereldwijd teistert een koppig onkruid de rijstvelden, met grote oogstverliezen als gevolg. De boosdoener is geen onbekende. Het zijn verwilderde rijstvariëteiten die deze ravages aanrichten. Een nieuw onderzoek linkt die toename met moderne landbouwpraktijken geïntroduceerd gedurende de groene revolutie van de jaren zestig.
Samen met een internationaal team onderzocht professor Kenneth Olsen, evolutionair bioloog, verbonden aan de Washington University in St. Louis, de genetische stamboom van 524 types verwilderde rijst. 'Onkruidrijst is een verbazingwekkend agressief onkruid. De plant ontneemt gewone rijst voedingstoffen en licht, met alle gevolgen van dien.'
Lastige neef
Onkruidrijst lijkt op wilde rijst, maar is een afstammeling van gecultiveerde variëteiten, aldus Olsen. 'Er zijn wel gelijkenissen met wilde rijst, zoals de manier waarop de plant zijn zaden verspreidt. Onkruidrijst gaat plat liggen als de zaden rijp zijn. De stengel breekt en de plant valt om. Een efficiënte strategie om uit te zaaien, maar met als gevolg dat ook de gewone rijst mee platgelegd wordt en niet meer te oogsten is.' De impact van onkruidrijst op de oogst verschilt van regio tot regio, vertelt Olsen. 'Maar globaal genomen kan je stellen dat als een boer niets onderneemt, tot tachtig procent van de opbrengst verloren gaat.'
Verwilderde rijst is even oud als de rijstteelt zelf. Maar onkruidrijst is pas sinds enkele decennia tot een wereldwijde plaag uitgegroeid. Dat heeft alles te maken met de groene revolutie van de jaren zestig, een wereldwijde, doorgedreven modernisering van de landbouw. In de rijstteelt werden nieuwe variëteiten geïntroduceerd en boeren gingen machinaal planten en oogsten. De opbrengst steeg, maar deze veranderingen leidde ook tot de opmars van onkruidrijst, aldus Olsen.
Genetisch onstabiele hybriden
'Een eerste oorzaak is de mechanisering van de rijstteelt. Voor de groene revolutie plantten rijstboeren de zaailingen met de hand. Enorm arbeidsintensief, maar het gaf boeren wel de mogelijkheid om tegelijk ongewenst onkruid uit te trekken. Bij gemechaniseerde landbouw wordt de rijst machinaal ingezaaid. Dat scheelt in arbeid, maar de mogelijkheid om gericht te wieden ging verloren.'
De tweede oorzaak komt naar voren in de genetische data die Oslen verzamelden. Want hoewel sommige soorten onkruidrijst lang geleden ontstonden, stamt een groot deel af van recent geïntroduceerde teeltvariëteiten. 'In Azië is een derde van alle onkruidrijst terug te brengen tot variëteiten die tijdens de groene revolutie werden geïntroduceerd. Dat heeft te maken met hoe deze variëteiten werden ontwikkeld. Traditionele rijstsoorten zijn zelfbestuivend, de plant blijft dus relatief genetisch stabiel. Dat ligt anders voor hybride variëteiten van de groene revolutie. Die hebben veel meer de neiging om te verwilderen.'
Herbiciden en nieuwe rijstvariëteiten hebben de onkruidrijst nog niet onder de knie gekregen. Toch staan boeren niet machteloos tegenover dit superonkruid. 'In Thailand bijvoorbeeld is men overgestapt van het mechanisch inzaaien van rijst naar het planten van zaailingen. Dat gebeurt nog steeds machinaal, maar het geeft boeren de mogelijkheid om de velden eerst onder water te zetten, wat helpt om onkruidrijst te onderdrukken. Er zijn dus oplossingen te bedenken, al lijkt het erop dat verwilderde rijst boeren nog geruime tijd voor problemen gaat stellen.'
Bron: Genome Biology
