Door de gigantische onderzeese vulkaanuitbarsting in de Stille Oceaan werd de eilandenstaat Tonga zo goed als afgesneden van de buitenwereld. De eruptie veroorzaakte ook enkele vloedgolven, waarop andere landen in Polynesië een tsunami-alarm afkondigden.
De onderzeese vulkaan op zo'n 65 km van de hoofdstad van Tonga barstte twee dagen na elkaar uit. Na de eerste eruptie van vorige week vrijdag werden enkele kleine tsunami's geregistreerd. De tweede uitbarsting van afgelopen zondag was duidelijk krachtiger en was tot in Nieuw-Zeeland, tweeduizend kilometer verderop, en Fiji te horen. Volgens de Australische weerkundige diensten had de vloedgolf een hoogte van 1,2 meter. De golven werden niet alleen in Tonga, maar ook in Nieuw-Zeeland, Japan, Alaska en Zuid-Amerika waargenomen.
De uitbarsting veroorzaakte ook een enorme paddenstoelvormige aswolk: naar verluidt werd de as tot 20 kilometer hoog de lucht in geslingerd. Hulporganisaties waarschuwden meteen voor gezondheidsrisico's, raadden de inwoners van Tonga aan om maskers te dragen en enkel flessenwater te drinken. De explosies hadden ook gevolgen voor het vulkaaneiland zelf: Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai werd grotendeels vernietigd en de krater ligt nu weer onder water.
Volgens experts was dit wereldwijd de hevigste vulkaanuitbarsting in dertig jaar. De eerste data wijzen uit dat er sinds de Pinatubo op de Filipijnen in 1991 geen even krachtige eruptie meer is geweest, stelde vulkanolooog Shane Cronin (University of Auckland) op Radio New Zealand. Als de uitbarsting op land had plaatsgevonden, zouden de gevolgen apocalyptisch geweest zijn, zei Cronin.
Eén keer in duizend jaar
Hunga-Tonga-Hunga-Ha'apai is de voorbije decennia verschillende keren uitgebarsten, maar die erupties waren klein en verbleken bij de gebeurtenissen van vorige week. Volgens Cronin was dit een van de grote explosieve erupties waartoe een vulkaan één keer in de duizend jaar in staat is.
Maar waarom zijn de uitbarstingen van de vulkaan zo explosief, terwijl het zeewater het magma eigenlijk zou moeten afkoelen? Cronin zegt hierover in The Conversation: ‘Als magma langzaam opstijgt in zeewater, ontstaat er een dun laagje stoom tussen het magma en het water, zelfs bij temperaturen van 1200°C. Dit zorgt voor een isolerende laag, waardoor de buitenkant van het magma afkoelt. Dat gebeurt echter niet, wanneer magma vol vulkanisch gas uit de bodem wordt geblazen. Als magma zo snel in het water belandt, worden de damplagen meteen vernietigd en komt het hete magma rechtstreeks in contact met koud water.’
Vulkanologen noemen dit 'fuel-coolant interaction'. In dat geval rijten buitengewoon hevige explosies de magma uiteen. Er ontstaat een kettingreactie, waarbij de hete binnenvlakken van de nieuwe magmabrokken telkens weer aan het water worden blootgesteld. De explosies blijven elkaar opvolgen, tot er uiteindelijk vulkanische partikels uitgespuwd worden en er knallen met supersonische snelheid ontstaan, zegt Cronin.
Mogelijk nog enkele weken activiteit
Het is onduidelijk of de recente uitbarsting nu het toppunt van de vulkanische activiteit betekent. Het zou kunnen dat de vulkaan nog enkele weken, misschien zelfs een jaar, onrustig blijft. In de vorige uitbarstingen van de vulkaan ligt in elk geval een waarschuwing vervat: de complexe sequenties tonen dat elke duizendjarige uitbarsting uit een hele rij afzonderlijke explosie-gebeurtenissen bestond.
Volgens recente berekeningen is er bij deze vulkaanuitbarsting zo'n vierhonderd kiloton zwaveldioxide in de stratosfeer beland. Ter vergelijking: bij de eruptie van de Pinatubo ging het om twintigduizend kiloton. Volgens Wolfgang Lucht, hoofd van de onderzoeksgroep 'klimaat en kwetsbaarheid' aan het Potsdam Institut für Klimafolgenforschung (PIK, instituut voor onderzoek naar klimaatimpact) volstaat dit vermoedelijk niet om een invloed te hebben op de globale temperatuur.
Dit artikel verscheen eerder in Spektrum.
