Het is droog… heel droog. Momenteel zelfs droger dan recordzomer 1976. Droogte komt alsmaar vaker voor, en dat zal niet meteen veranderen. Daar zorgt de klimaatverandering wel voor.
Het neerslagtekort houdt rekening met zowel de neerslag die er valt als de hoeveelheid water die er verdampt uit een bewaterde vegetatie. Hoe hoger het neerslagtekort, hoe droger.
Waarom is het eigenlijk zo droog?
De schuld van de straalstroom, zou Armand Pien zeggen. Deze band van snelle wind op zo’n 10 km hoogte bepaalt in belangrijke mate het weer in West-Europa. Beweegt de straalstroom ten noorden van ons, dan krijgen we warme lucht uit het zuiden, bevindt de straalstroom zich ten zuiden van ons, dan is het hier wat kouder. Als hij boven ons hoofd hangt, dan is het tijd voor de paraplu.
Sinds een aantal weken zit de straalstroom als het ware geblokkeerd ver ten noorden van ons. Dit zorgt voor een aanhoudend hogedrukgebied dat de warme lucht uit het zuiden tot bij ons en verder laat doordringen. Vandaar dus ook de uitzonderlijke droogte en hitte (met bosbranden) in Zweden, terwijl de zomer in IJsland (waar de golfstroom al maanden overheen dendert) erg nat en somber is. Soortgelijke situaties deden zich voor in augustus 2003 (de sterkste hittegolf in West-Europa sinds het begin van de waarnemingen) en 2015, toen vooral Centraal en Zuid-Europa onder de hitte kreunden.
De straalstroom zit ‘vast’ boven Zweden, nu al een hele tijd. Bron: https://www.netweather.tv/charts-and-data/jetstream. Hier kan je de straalstroom ook continu opvolgen.
Ons weer wordt dus in belangrijke mate bepaald door de straalstroom, en die schermt ons nu al enkele weken af van neerslaggebieden. Het droge, zonnige weer kan daarenboven ook zichzelf versterken. Een belangrijke rol is weggelegd voor de bodem, meer bepaald voor het water in de bodem. Droge bodems versterken hittegolven. Bodemwater zorgt er voor dat een deel van de inkomende zonnestraling gebruikt wordt voor evapotranspiratie – de som van verdamping van bodemvocht en transpiratie door planten. En energie die gebruikt wordt voor evapotranspiratie kan het oppervlak niet opwarmen. Met andere woorden: wanneer de bodem vochtig is, wordt slechts een beperkt deel van de inkomende zonnestraling gebruikt om het aardoppervlak (en vervolgens de lucht erboven) op te warmen.
Bovendien wordt ook wolkenvorming onderdrukt wanneer de evapotranspiratie daalt, wat tot meer zon leidt, en zo ook tot hogere temperaturen. Op die manier kan een hittegolf zichzelf dus versterken, en wordt het vaak alsmaar warmer naargelang een droogte langer duurt. Dat is wat we nu ook meemaken, met temperaturen die recordwaarden benaderen (en in sommige meetstations ook overschreden hebben).
Droge bodems versterken de persistentie van een hittegolf (Foto: WUR.nl)
Wat staat ons te wachten als het klimaat verandert?
Hittegolven zullen frequenter en intenser worden. Logisch: als de gemiddelde temperatuur stijgt, stijgt de kans op een hittegolf en lopen temperaturen hoger op. Maar er is veel meer. Ook hier is een belangrijke rol weggelegd voor de straalstroom. De straalstroom wordt aangedreven door het drukverschil tussen Noordpool en evenaar, en dat drukverschil wordt bepaald door het temperatuurverschil tussen beide. Hoe groter het verschil in temperatuur (en dus ook luchtdruk), hoe sneller en rechter de straalstroom beweegt. Omdat de aarde in het noordpoolgebied sneller opwarmt dan in de tropen, daalt het drukverschil tussen beiden. De straalstroom zwakt af, hij begint meer en meer te meanderen, en blijft ook vaak langer boven dezelfde plaats hangen (de straalstroom blokkeert als het ware). In de zomer zorgt dit ervoor dat we rond de middelste breedtegraad (o.a. in België) vaker te maken krijgen met een hittegolf, die bovendien ook nog eens langer kan duren.
Onze onderzoekers in Ijsland tijdens een meetcampagne in juli 2018, geconfronteerd met veel regen omdat de straalstroom al een tijd over hen heen raast.
Is het droog door de klimaatverandering?
De vraag van één miljoen die zich nu stelt is: “Wat heeft klimaatverandering te maken met de huidige droogte?”. Het antwoord daarop is niet eenvoudig: droogte kan immers ook zonder klimaatverandering optreden. Een net verschenen analyse van het ‘World Weather Attribution’ netwerk, stelt echter dat de huidige droge en warme periode, bij ons en op vele andere plaatsen, verschillende keren meer waarschijnlijk werd gemaakt door het veranderende klimaat. Om dit verder te kaderen: een hittegolf als in 2003 is vandaag een gebeurtenis die één keer per 100 jaar voorkomt, maar als klimaatverandering zich doorzet, zou de zomer van 2003 een normale zomer zijn tegen het midden van de 21ste eeuw. Extremen zoals degene die we nu meemaken, drukken ons met de neus op de feiten dat zoiets niet zonder gevolgen zal blijven voor mens, landbouw en natuur.
De extreme zomer van 2018 in kaart.
Door SARA VICCA, HANS DE BOECK en ERIC STRUYF
Deze post verscheen ook op: http://globalchangeecology.blog
Voor al het nieuws van GCE:
