Wat doe je als natuurbeschermer als de grote witte haai het voortbestaan van de zeeotter bedreigt? Dat soort dilemma's komt steeds vaker voor in ons verstoorde milieu.
In een wereld waarin meer wilde dieren dan ooit tevoren bedreigd worden, lijkt de missie van milieubeschermers duidelijk: vermijden dat nog meer diersoorten uitsterven en populaties die zich aan de rand van uitsterven bevinden herstellen. Natuurbescherming betekent over het algemeen het sterftecijfer van een soort naar beneden schroeven door bedreigingen te beperken of te elimineren. Vaak was daar niet meer voor nodig dan het beschermen of herstellen van een belangrijke habitat of het verwijderen van een uitheemse soort die inheemse soorten beconcurreerde voor voedsel.
Geen van beide partijen wint iets bij deze situatie: de haai verspilt energie en mist een kans op voedsel en in vele gevallen sterft de otter
Nu de natuur steeds meer verstoord raakt, zijn de oplossingen meestal niet meer zo simpel. Soms is de grootste bedreiging voor een soort die conservatiespecialisten proberen te beschermen en herstellen, net een andere bedreigde diersoort die ook beschermd moet worden. In die situatie worden de oplossingen voor milieubeschermers en natuurbeheerders al snel een stuk ingewikkelder en chaotischer.
"Een van de uitdagingen waar we tegenwoordig mee te maken krijgen bij de bescherming van het mariene milieu is hoe we onze successen moeten beheren", zegt marien bioloog Christopher Lowe, directeur van het Shark Lab van California State University Long Beach. Wanneer populaties zich herstellen, zorgt dat voor nieuwe onvoorziene interacties waarbij bedreigde soorten soms lijnrecht tegenover elkaar komen te staan. Dat terwijl veel van die soorten vroeger altijd op een vreedzame manier met elkaar omgingen.
Een paper die dit voorjaar werd gepubliceerd in Ecology and Evolution geeft een van de recentste voorbeelden van dit fenomeen. Het herstel van de ooit overbeviste grote witte haai werd bestempeld als een succesverhaal in de natuurbescherming. Toch betekent het herstel van dit grote roofdier ook dat er heel wat meer monden gevoed moeten worden. Met deze paper toonden onderzoekers van het Monterey Bay Aquarium aan dat de herstellende populaties van de witte haai het moeilijker maken voor een andere beschermde diersoort om haar overexploitatie uit het verleden te boven te komen: de zeeotter.
"Zeeotters in California worden steeds meer bedreigd door incidentele beten van witte haaien die migreren naar de kust om zich te voeden met zeehonden, zeeleeuwen en occasioneel een dode walvis", vertelt hoofdauteur Jerry Moxley, een onderzoekswetenschapper bij Monterey Bay Aquarium. "Haaien zien otters niet als prooi. Het gaat eerder om een verkeerd gerichte verkennende beet, maar een die wel gevolgen heeft voor de verwonde otters. Geen van beide partijen wint iets bij deze situatie: de haai verspilt energie en mist een kans op voedsel en in vele gevallen sterft de otter. De haai krijgt geen calorierijk vettig hapje, maar wel een vieze haarbal. Resultaat: hij spuugt het gewoon terug uit."
Hoewel het illegaal is, wordt overheidspersoneel ingezet om haaien te doden die pups van de beschermde Hawaïaanse monniksrob verslinden
Er zijn nog veel andere voorbeelden van beschermde diersoorten die op een negatieve manier op elkaar inwerken. In de Pacific Northwest (noordwesten VS), bijvoorbeeld, gaan er opnieuw stemmen op om zeehonden en zeeleeuwen te doden, ondanks hun bescherming onder de Marine Mammal Protetion Act. Op die manier wil men meer zalm en ander voedsel beschikbaar maken voor bedreigde orka's. In het Northwestern Hawaiian Islands National Marine Sanctuary is het in principe illegaal om te vissen (behalve voor bepaalde traditionele gebruiken). Toch wordt overheidspersoneel ingezet om er haaien te doden om te vermijden dat ze nog pups van de beschermde Hawaïaanse monniksrob verslinden. Het is aanlokkelijk voor mensen om op deze manier tussenbeide te komen.
Toch waarschuwen milieu-ethici dat we moeten opletten dat we het ecosysteem niet nog meer verstoren in een poging om onze schade ongedaan te maken. "Als ik zie dat jij een kankergezwel op je been hebt, dan kan ik je niet zomaar tegen de grond drukken en opereren om te voorkomen dat je zou lijden. Zelfs niet als ik een topchirurg was en je er enorm baat bij zou hebben. Ik moet voorzichtig te werk gaan en je rechten en wensen respecteren. Je kan namelijk een hele voorgeschiedenis hebben waar ik niets over weet en misschien begrijp ik je wensen ook gewoon niet", zegt milieu-ethicus Benjamin Hale van de University of Colorado Boulder, auteur van The Wild and the Wicked: On Nature and Human Nature. "Als we stappen ondernemen waardoor een groep dieren haar natuurlijke instincten niet meer kan volgen, dan zullen we een sneeuwbaleffect creëren dat we nooit volledig kunnen begrijpen. Dan ontketenen we een toekomst die we niet kunnen anticiperen."
Natuurbeschermers geven aan dat veel van deze complexe interacties tussen bedreigde diersoorten alleen maar voorkomen omdat de mens het natuurlijke evenwicht van de ecosystemen heeft verstoord. "Dit soort conflicten zijn het resultaat van een sterk verstoord systeem", zegt Kim Delfino, directeur van de Californische afdeling van de non-profit Defenders of Wildlife. "Voor de zeeotters ligt het probleem niet zozeer bij de witte haaien, maar wel bij de extreem beperkte populatie zeeotters en hun enorm gedegradeerde habitat, nu onder andere kelpwouden krimpen. Ik geloof niet dat er op de een of andere manier meer witte haaien zijn dan normaal is. Wat de zeeleeuwen, orka's en zalm betreft, moet gezegd worden dat er zo weinig zalm is omdat wij hun kweekgebieden hebben vernield. Daarbij komt ook nog de impact van de klimaatverandering. De zeehonden en witte haaien zijn slechts een symptoom van het grotere probleem. Door die aan te pakken doen we niets aan het hoofdprobleem dat verantwoordelijk is voor de kelderende aantallen bedreigde diersoorten."
In het geval van de witte haaien en de zeeotters kan het herstellen van de habitat van de zeeotter een efficiënte manier zijn om de otters (en andere diersoorten in California) te helpen zonder daarbij de haaien te schaden. "Zeeotters staan erom bekend de biodiversiteit en het herstellingsvermogen van kelpwouden te vergroten", vertelt expert in zeeotters Teri Nicholson van het Monterey Bay Aquarium, coauteur van de paper in Ecology and Evolution. "Het is mogelijk dat deze ecosystemen in het verleden dienstdeden als natuurlijke schuilplaatsen om zich te beschermen tegen grotere roofdieren. Die rol zouden ze nu opnieuw kunnen vervullen. We moeten ons focussen op de veerkracht van ecosystemen en doelen stellen die hele gemeenschappen van dieren en planten beslaan. Habitat is belangrijk. We weten dat het risico op haaienbeten in de Californische kustgebieden substantieel vermindert als de begroeiing in kelpwouden er toeneemt. Als otters de kelpwouden duurzaam kunnen onderhouden, dan kan dat schuiloord dienen als buffer voor ongewenste interacties met andere roofdieren die tegenwoordig in de Californische wateren zwemmen."
Deze problematische interacties tussen beschermde diersoorten kunnen zorgen voor heel wat kopzorgen en hartzeer. Toch zijn wetenschappers er gerust op dat, naarmate we meer leren, we uiteindelijk de complexiteit van natuurherstel goed zullen begrijpen. "Vroeger, nog voor we deze diersoorten bijna tot uitsterven dreven, werden er nog niet veel ecologische studies gedaan", zegt Salvador Jorgenson van het Monterey Bay Aquarium, een expert in witte haaien en coauteur van de studie over otters. "Nu bepaalde soorten zich herstellen, komen we meer te weten over hun verrassende onderlinge interacties. Gaandeweg leren we bij. Het goede nieuws voor Californië is dat we, voorlopig toch, de goede richting uit lijken te gaan."
Vertaling: Nikita Vanboterdael
