Wat hebben uw kat en een pingpongtafel gemeen?

Hoe slagen dieren erin om zichzelf proper te houden? Om die vraag te beantwoorden, bestudeerden Amerikaanse wetenschappers 27 zoogdier- en insectensoorten. In het Journal of Experimental Biology geven ze een overzicht van schoonmaakstrategieën in het dierenrijk.

Ze concentreerden zich daarbij vooral op de rol van beharing. Haren houdt dieren warm, geven grip, stoten water af, maar hebben ook een nadeel. Aan al die haren kunnen vuiltjes blijven haperen. De wetenschappers ontdekten dat een eekhoorn en een honingbij even veel haren tellen: zo’n drie miljoen. Klein bier vergeleken met de bijna 10 miljard haartjes op sommige vlinders. Ter vergelijking: op een mensenhoofd staan zo’n 100.000 haren.

Op basis van het aantal haren, hun lengte, en diameter, berekenden de onderzoekers het echte lichaamsoppervlak van verschillende dieren. Daaruit blijkt dat een honingbij een lichaamsoppervlak heeft dat overeenkomt met een snede toastbrood, ongeveer 70 vierkante centimeter, terwijl het echte lichaamsoppervlak van een kat overeenkomt met een pingpongtafel, ongeveer drie vierkante meter. De dichte pels van de zeeotter heeft dezelfde oppervlakte als een ijshockeyveld (61 bij 30 meter).

Haartjes op de voorpoten (links) en het oog (rechts) van een honingbij.

Hoe houden al die harige beesten zichzelf proper? Heel wat dieren likken of schudden zichzelf schoon, al dan niet na een bad. Honingbijen borstelen zichzelf schoon met speciaal daarvoor bestemde structuren. Sommige insecten wrijven hun poten af, zoals wij dat doen wanneer we in hondenpoep hebben getrapt. Hun voetzolen scheiden bovendien een vloeistof af die vuiltjes afstoot.

Al dat schoonmaken kost energie. Het was de onderzoekers echter vooral te doen om strategieën die géén energie kosten. Wimpers buigen bijvoorbeeld wind af en voorkomen zo dat stofdeeltjes in de ogen terechtkomen. Haartjes in de facetogen van insecten doen hetzelfde. Uitsteeksels op nanoschaal op de vleugels van cicaden kunnen bacteriën doorboren en doden, zoals een waterballon stuk springt op een naald. Opstaande haartjes op de kop van sommige insecten werken als een springplank die vuiltjes wegslingert.

Begrijpen hoe dieren zichzelf schoon houden, kan volgens de wetenschappers helpen bij het bedenken van energiezuinige strategieën om gevoelige apparatuur zoals drones en robots tegen vuil te beschermen. (ddc)