De voorbije dagen werd de Polar Vortex te pas en te onpas gebruikt om het koude weer van deze week te verklaren. Af en toe werden zaken verklaard die mijn tenen deden krullen. Vandaar deze tekst met objectieve informatie over de Polar Vortex en zijn rol.
De Polar Vortex was de voorbije dagen nagenoeg overal in de media aanwezig. Experts en weeramateurs sleurden dit fenomeen er te pas en te onpas bij om de winterprik waarin we beland zijn, te verklaren.
Maar wat is die Polar Vortex nu precies en wat is het verband met het koude weer? Hier komt de waarheid en het enige wat men moet weten over de Polar Vortex.
Wat is een Polar Vortex?
Een Polar Vortex is een lagedrukgebied in de hoogte dat zich rond de polen bevindt. Er zijn er dus twee, eentje aan de Noordpool en een tweede aan de Zuidpool en ze zijn er ALTIJD. De noordelijke Polar Vortex roteert in tegenwijzerzin rond de Noordpool. Hij bevindt zich in het midden en het bovenste deel van de troposfeer en strekt zich uit tot in de stratosfeer. Daaronder bevindt zich een immens pakket koude lucht.
De grens tussen deze koude lucht en vochtigere subtropische lucht wordt gevormd door het polair front. Daarboven bevindt zich de straalstroom, die rondom de planeet stroomt op een hoogte van 9 tot 12 km. Als de straalstroom in de richting van de evenaar meandert, noemen we dat een trog. Als hij poolwaarts meandert, vormt hij een rug. Op grondniveau vormen zich hogedrukgebieden onder een rug en lagedrukgebieden met storingen onder/in de buurt van een trog.
De Polar Vortex varieert in kracht. In een sterke fase is doorgaans één centrum te herkennen, waarrrond de arctische lucht roteert in een relatief nauw gebied. Meestal is de Polar Vortex echter zwakker dan dat. Er zijn dan verscheidene wervels te vinden, meestal aan de randen van de Polar Vortex. Soms is de Polar Vortex heel zwak. De organisatie van het systeem is dan ver te zoeken en de verschillende wervels kunnen zich dan makkelijker verspreiden, weg van de Noordpool.
De sterkte van de Polar Vortex heeft een belangrijke invloed op de straalstroom. Rond een sterke Polar Vortex stroomt de polaire straalstroom redelijk rechtdoor, met eerder flauwe bochten. Als de Polar Vortex echter zwak is, dan vertoont de straalstroom meer meanders en bovendien wordt de amplitude tussen een rug en een trog dan vaak uitzonderlijk groot. De rug strekt zich dan extra ver naar het noorden uit en in de troggen kunnen zelfs afgesneden kernen ontstaan.
De circulatie kan soms zelfs de vorm gaan aannemen van een Griekse hoofdletter omega. Zo’n situatie kan dagen- tot zelfs wekenlang aanhouden. Afhankelijk waar men zich bevindt in de omega, krijgt men dan een lange periode mooi of slecht, warm of koud weer. De extreme koude die men eerder deze winter in grote delen van de Verenigde Staten heeft gekend, is exact op dezelfde manier ontstaan. De Amerikanen zaten toen lange tijd in zo’n diepe trog, of als men wil, in een zuidwaartse bult van de Polar Vortex. West-Europa bevindt zich deze week net ten oosten van zo’n rug. Aan de grond bevindt zich een hogedrukgebied tussen Groot-Brittannië en het noordwesten van Rusland. Langs de zuidelijke flank ervan wordt droge, maar zeer koude lucht, afkomstig vanuit het Russische binnenland, in onze richting getransporteerd.
Wat is de Polar Vortex niet?
De Polar Vortex is niet iets nieuws. De term bestaat al sinds de 19de eeuw, maar is recent in de Verenigde Staten en nu dus ook bij ons in de aandacht gekomen. Het fenomeen Polar Vortex bestaat natuurlijk al veel langer.
Het is geen zichtbaar weerfenomeen zoals een onweer, sneeuwval of een storm. Het is een systeem in de bovenlucht, dat eventueel wel kan verantwoordelijk zijn voor die zichtbare weertoestanden.
Allerlei factoren bepalen de sterkte van de Polar Vortex. Zo vertoont dit fenomeen een jaarlijkse variatie, waarbij hij typisch op zijn zwakst is in de zomer en sterk in de winter. Daarnaast kan de Polar Vortex ook versterken of verzwakken door allerlei verstoringen in de atmosfeer, dichtbij of veraf. De populairste verstoring is de Sudden Stratospheric Warming, waarbij de circulatie van de Vortex kan vertragen of tijdelijk zelfs kan omkeren door een plotse opwarming van de stratosfeer. Maar ook zelfs El Niño/La Niña zou de Polar Vortex naar verluidt beïnvloeden.
