Paleontologen hebben een nieuwe walvissensoort beschreven, die zo’n 3 miljoen jaar geleden in de Noordzee rondzwom. Antwerpibalaena liberatlas is een uitgestorven neefje van de huidige noordkapers.
Het goedbewaarde fossiele skelet werd in 2013 gevonden bij de aanleg van de Kieldrechtsluis in de Antwerpse haven. Een uitgebreide studie van de anatomische verschillen biedt nu meer inzicht in de evolutie van de echte walvissen, die door een gebrek aan goed beschreven vondsten tot nu toe onduidelijk bleef.
In februari 2013 ontdekte paleontoloog Stijn Goolaerts van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (KBIN) een goed bewaard fossiel walvissenskelet in de bouwput van de Kieldrechtsluis in de Antwerpse Haven. Na een onderzoek door een internationaal team wetenschappers onder leiding van Guillaume Duboys de Lavigerie (KBIN, Universiteit Luik) en Felix Marx (Te Papa Museum, Nieuw-Zeeland) blijkt het om een compleet nieuwe soort echte walvis te gaan die 3 miljoen jaar geleden in het Antwerpse rondzwom.
Stijve nek en peddelflippers
Noordkapers en de Groenlandse walvis zijn echte walvissen (Balaenidae) en ontstonden zo’n 20 miljoen jaar geleden. Ze zijn de oudste groep baleinwalvissen die we kennen. Maar door een gebrek aan goed gedocumenteerde vondsten is er weinig bekend over hun evolutie. Het vrij complete skelet van Antwerpibalaena liberatlas levert nu nieuwe informatie en inzichten op, onder meer over hun ‘stijve nek’. Bij de huidige noordkapers - Noordkaper, Zuidkaper en Grote Oceaannoordkaper – en de Groenlandse walvis zijn de nekwervels helemaal aan elkaar gegroeid. Dat zorgt voor een betere ondersteuning van de kop, die bij echte walvissen een derde van de lichaamslengte inneemt. Antwerpibalaena had al een stevige nek, maar niet zo uitgesproken als bij de noordkapers vandaag: bij het skelet uit de Kieldrechtsluis zat de atlaswervel nog los, vandaar zijn soortnaam liberatlas.
De paleontologen stelden bij het nieuwe skelet al peddelachtige flippers vast, een ander typisch kenmerk van de recente echte walvissen.
Evolutionaire jojo
Antwerpibalaena was tussen 9,5 en 12 meter lang. De nieuwe vondst is een stuk kleiner dan de recente vertegenwoordigers (15 à 20 meter) maar ook kleiner dan enkele oudere noordkapers. ‘De evolutie van de lichaamsgrootte blijkt dus geen rechte lijn van kleine naar grotere walvissen, maar een complexer verhaal’, zegt paleontoloog Olivier Lambert (KBIN) die meewerkte aan de studie. ‘Het blijft voorlopig gissen waarom sommige noordkapers kleiner werden. Misschien omdat ze in andere mariene regio’s leefden, in ondiepere en meer afgesloten wateren.’
De nieuwe walvis draagt de naam van de stad Antwerpen in haar naam, omdat de Antwerpse ondergrond bekend staat als een waar walvissenkerkhof. Na meer dan 150 jaar opgraven en onderzoeken doen wetenschappers er nog altijd belangrijke ontdekkingen.
De studie staat in het vaktijdschrift Journal of Systematic Palaeontology.
