Amerikaans deel omstreden vogelgriepstudie gepubliceerd

Het onderzoek naar vogelgriep van de Universiteit van Wisconsin is verschenen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature. De onderzoeksresultaten van het Rotterdamse Erasmus Medisch Centrum worden nog niet naar buiten gebracht. Beide onderzoeken houden nauw verband met elkaar.

Zowel de onderzoeksleider van het Amerikaanse als die van het Nederlandse team, respectievelijk Yoshihiro Kawaoka en Ron Fouchier, schreven een manuscript over het omstreden vogelgrieponderzoek. Aangezien Kawaoka van de Amerikaanse autoriteiten eerder toestemming kreeg om te publiceren, komen die resultaten nu eerder naar buiten.

Over het onderzoek van Fouchier is maandenlang gesteggel geweest, waardoor publicatie werd vertraagd. De vrees bestond dat als de informatie in handen van terroristen zou vallen, die zelf een virus zouden kunnen maken. Publicatie is daarom ruim 4 maanden lang tegengehouden, tot staatssecretaris Henk Bleker vorige week een exportvergunning afgaf, waardoor de publicatie mogelijk werd. Die wordt binnen enkele weken verwacht.

Fouchier ontdekte dat het vogelgriepvirus H5N1 zo kan muteren dat het van mens tot mens kan overgaan. Hij heeft altijd betoogd dat zijn gegevens geen groot risico vormen. Het virus is niet heel erg besmettelijk en de onderzoekers kunnen een vaccin maken. Bovendien is het goed om zo veel mogelijk te leren over deze virussen om natuurlijke mutaties beter te kunnen begrijpen.

H5N1-infecties bij mensen zijn zeldzaam, maar bijzonder gevaarlijk. Meer dan de helft van de besmette personen overlijdt eraan. Tot nu toe waren er 350 sterfgevallen. Als er een variant vrijkomt die van mens op mens overspringt, vrezen wetenschappers voor een wereldwijde epidemie zoals de Spaanse griep, die in 1918/19 zo'n 50 miljoen mensenlevens eiste.

• Wat staat in de Nature-paper?
   

Het wilde vogelgriepvirus heeft al in zeldzame gevallen mensen geïnfecteerd. Maar dit dodelijke virus heeft nog geen epidemie of pandemie kunnen veroorzaken omdat het niet van mens tot mens kan springen. Maar de experimenten van Yoshihiro Kawaoka maken duidelijk dat ze die eigenschap wel kunnen verwerven. Twee belangrijke bevindingen:

1. H5N1 kan muteren tot een variant die verbazend gemakkelijk overdraagbaar wordt bij zoogdieren.

Griepvirussen grijpen zich vast aan de receptor-eiwitten op het oppervlak van de gastcellen. Vogelgriepvirussen binden gemakkelijk aan de receptoren van cellen bij vogels, menselijke griepvirussen aan een type receptor dat in onze luchtwegen te vinden is. Vogelgriep herkent onze menselijke receptoren voorlopig niet of nauwelijks. Maar Kawaoka muteerde het eiwit bij een virus dat aan de gastcelreceptoren bindt. Vergelijk het met een speldenkussen: Kawaoka veranderde de speldenkop. Van de miljoenen mutante vogelgriepvirussen was er in het lab ééntje dat menselijke receptoren herkende. Twee mutaties volstonden om die eigenschap te verwerven.

Daarna ‘kruiste’ Kawaoka dat virus met zeven andere genen van het Mexicaanse griepvirus H1N1, dat al samen met het vogelgriepvirus is aangetroffen in varkens. Dat mutante virus infecteerde heel makkelijk fretten, het beste proefmodel voor griepvirussen bij de mens. Het virus had van nature intussen een derde mutatie ondergaan, dat van zes andere gezonde fretten vier ervan infecteerde via de lucht. Op zijn beurt had het virus in die nieuwe gastheren een nieuwe mutatie ondergaan dat het nog beter overdraagbaar maakte: zes van zes nieuwe fretten werden besmet met het virus.

Het gemuteerde vogelgriepvirus blijkt minder efficiënt als het Mexicaanse griepvirus H1N1, en veroorzaakt minder zware verschijnselen als het wilde vogelgriepvirus. Het is trouwens vatbaar voor antivirale middelen zoals Tamiflu en voor een prototype van een H5N1-vaccin. Toch, het verbaast dat slechts vier mutaties volstaan om het virus goed overdraagbaar te maken bij zoogdieren. Twee mutaties waren door de mens aangebracht, de twee laatste – die het virus overdraagbaar maakten via de lucht – hadden de fretten zelf bewerkstelligd.

2. De mutante versie van H5N1 is geen vergezocht scenario.

Okay, maar dit is een experiment in het lab. Een mengvorm van het vogelgriepvirus en het Mexicaanse griepvirus is een vergezochte, fictieve creatie, denk je dan. Toch worden H5N1 en H1N1 in vele gebieden in de wereld samen aangetroffen. En hun genen zijn uiterst compatibel. Er zijn al wilde virussen aangetroffen met een van de mutaties die Kawaoka veroorzaakte. In de Hollywood-film Contagionzegt een personage: ‘Someone doesn’t need to weaponise the bird flu. The birds are doing that’. Soms zit fictie pal op de werkelijkheid, schrijft wetenschapsjournalist Ed Yong op zijn blog. (rvb)