Van zeewierkwekerijen over effectief altruïsme tot de creatie van een utopisch eiland. Eos tipt zes wetenschapsdocumentaires die te zien zijn op het Leuvense documentairefestival Docville.
Confessions of a good samaritan
Een onbaatzuchtige goede daad bestaat niet, sprak Joey Tribbiani een kwarteeuw geleden in de sitcom Friends. Of regisseur Penny Lane, die in Confessions of a Good Samaritan een nier afstaat aan een onbekende, Joeys uitspraak bevestigt of juist ontkracht, moet je vooral zelf beoordelen.
Penny Lane, een 41-jarig documentairemaker die verder niets te maken heeft met het gelijknamige Beatles-nummer, is een zelfverklaarde barmhartige Samaritaan. Lane wil niets liever dan andere mensen, zelfs volslagen vreemden, uit de nood helpen. En dat doet ze in Confessions of a Good Samaritan op een wel erg drastische manier: door een nier af te staan aan een onbekende, wiens leven zo dus gered wordt.
De docu volgt niet alleen Lanes soms verbazend moeilijke weg naar vrijwillige orgaandonatie, maar duikt ook dieper in wat mensen drijft die volstrekt onbaatzuchtige daden stellen. Het brein van altruïsten, zo blijkt, heeft een opvallend grote amygdala, het deel van de hersenen dat emoties stuurt. Bovendien vertoont die meer activiteit wanneer de altruïst aan andere mensen denkt.
Confessions of a Good Samaritan doet soms wat aan als een zelfverheerlijking van Penny Lane, en dat beseft ze ook. Maar, zo verdedigt ze zichzelf, dat doet er in principe helemaal niet toe als het gaat om het redden van andermans leven. En waar het uiteindelijk om draait, is het grote tekort aan orgaandonoren. Mocht amper 1 op 10.000 mensen net als Lane een nier afstaan, dan zouden de wachtlijsten zo goed als verdwijnen.
Terraforma
Op het eiland Ascension wilden biologen ooit een tropisch paradijs creëren, maar de natuur laat zich niet zomaar kisten naar de wensen van de mens.
Via Google Maps is het nauwelijks te vinden, maar midden in de Atlantische Oceaan ligt het minuscule vulkanische eiland Ascension. Nauwelijks groter dan een Waddeneiland, en met goed een miljoen jaar op de teller bovendien relatief jong.
Bijzonder is dat Ascension nog volstrekt kaal was toen Darwin er in 1836 met zijn schip Beagle aanmeerde, maar in de daaropvolgende decennia bezaaid werd met geïmporteerde fauna en flora. Door die terraforming – letterlijk: aardevorming – wilden naturalisten nieuwe natuur creëren op het eiland.
In TerraForma vertelt het Britse regisseursduo Kevin Brennan en Laurence Durkin in de eerste plaats hoe die terravorming op Ascension precies tot stand kwam en wat het resultaat vandaag is, maar ze graven ook dieper en zoeken antwoorden op haast filosofische vragen. Wat ís natuur precies, welke invloed mag de mens hebben op de natuur en is het hele idee van terravorming niet bij voorbaat gedoemd om te mislukken? Veel antwoorden geeft TerraForma niet, maar stof tot nadenken biedt de docu des te meer.
Niels bohr: larger than life
Sinds Oppenheimer weet het grote publiek hoe zeer sommige fysici die aan de atoombom meewerkten in dubio verkeerden, en Niels Bohr vormt daarop geen uitzondering.
De Deense wetenschapper, winnaar van de Nobelprijs voor de Fysica in 1922, legde met zijn onderzoek naar de bouw van atomen de basis voor de hedendaagse fysica, maar sommige van zijn inzichten droegen ook bij aan de atoombom.
De documentaire Niels Bohr: Larger Than Life, die de kijker een schat aan historisch beeldmateriaal voorschotelt, gaat die donkere bladzijde niet uit de weg, maar beklemtoont wel de pacifistische insteek die de Deen steeds nastreefde. Bohr werkte aanvankelijk met de nazi’s aan de atoombom, maar vluchtte al gauw naar de VS om aan gene zijde van het oorlogsconflict met dezelfde morele dilemma’s geconfronteerd te worden.
Op die manier onderstreept de docu minder de puur wetenschappelijke verdiensten van Bohr, maar des te meer zijn strijd voor vrede en openheid in de wetenschappelijke wereld. Bohr, zo vertellen zijn geïnterviewde familieleden, wou boven alles de mensheid verbinden.
If only night wouldn’t fall
Is psychisch welzijn meetbaar? De wetenschap schijnt heel hard te denken van wel. In If Only Night Wouldn’t Fall volgt de Nederlandse regisseur Marc Schmidt een aantal personen in verschillende landen die worstelen met zichzelf en via allerlei tests en tools therapie volgen.
Een Noors lagereschoolmeisje met een angststoornis vult vragenlijsten in die peilen naar haar welbevinden, een Nederlandse man moet via gesprekken die kennelijk niet té diepgaand mogen worden een psychose verwerken, en een Amerikaanse puber voelt zich bepaald niet thuis in een villawijk die nochtans is ontworpen om het leven van de inwoners zo zorgeloos mogelijk te maken.
Schmidt regisseerde in het verleden al docu’s over autisme (De Regels Van Matthijs), slaap (In de Armen van Morpheus) en de psyche van apen (Het Chimpansee Complex), en plaatst met If Only Night Wouldn’t Fall vraagtekens bij datacollectie en psychologische preventie. Niet dat hij de wetenschap daarbij helemaal in vraag stelt, maar hij beklemtoont wél dat elk individu anders is en denkt en we dus geen al te verregaande conclusies mogen trekken uit dataverzameling en gestandaardiseerde vragenlijsten.
Send kelp!
Het kweken van zeewier is niet de eerste optie waar je aan denkt als oplossing voor de klimaatproblematiek, maar het zou toch zomaar een belangrijke stap kunnen betekenen. In Send Kelp! gidst de nog erg jonge Canadese zeewiernerd Frances Ward je langs de mysteries van zeewier en zeewierkwekerijen.
Ward droomt ervan om haar eigen kwekerij op te starten aan de Canadese westkust en gaat daarvoor langs bij wetenschappers en ondernemers met kennis van zaken. Met name de soort suikerwier blijkt niet alleen bijzonder voedzaam voor de mens, maar ook essentieel voor het behoud van onderwaterecosystemen. Het geheim zit in de manier waarop het wier groeit: bij de aanmaak van nieuwe, grotere bladeren werpt de soort kleine bladeren af, die zo opgenomen worden door de omliggende natuur. 80% back to nature dus, en zo’n 20% van de plant blijft over om te oogsten. Geen al te lucratieve stiel, maar de even idealistische als vastberaden Ward zet alles op alles om haar droom te vervullen. Met knappe onderwatershots en verhelderende animaties neemt regisseur Blake McWilliam je mee in Wards zoektocht naar het perfecte kweekwier.
The human trial
Klinische studies om een nieuw medicijn te ontwikkelen zijn langdurig, stresserend en mentaal slopend voor onderzoekers, fondsenwervers én proefpersonen. Die weinig verrassende conclusies blijkt uit The Human Trial, een docu waarin regisseur Lisa Hepner de ontwikkeling volgt van een mogelijk baanbrekend medicijn tegen diabetes.
Het medische bedrijf ViaCyte ontwikkelde een stamcelbehandeling die cellen van diabetici insuline moet laten aanmaken. Hepner zélf is een van de eerste testpersonen, wat de docu in een klap hoogst persoonlijk maakt. The Human Trial kijkt binnen in alle hoeken van het ontwikkelproces. Patiënten die al hun leven lang wachten op een medicijn, worden van hoop naar wanhoop geslingerd, terwijl de zoektocht naar financiering de bestuurders van ViaCyte tot in Saoedi-Arabië leidt. Want big pharma blijkt big business, ondanks of misschien juist doordat er wereldwijd miljoenen mensenlevens potentieel gered kunnen worden.
Docville vindt plaats van 20 tot en met 28 maart 2024 in Leuven.
Meer informatie over deze en andere wetenschapsdocumentaires vind je op de Scienceville-pagina op de website van Docville.
