Denk je soms dat je hoofd vol gaten zit? Wel, bij een hagedis is dit letterlijk het geval. Master in de fysica Pieter Livens (UAntwerpen) legde voor zijn masterproef een hagedis onder de scanner en onderzocht hoe geluidsgolven door zijn kop reizen. Helemaal anders dan bij ons, zo blijkt.
Voor we bij de hagedis komen, eerst twee andere vragen: waarom communiceren muizen met een hoog piepend geluid en olifanten met lage tonen? En hoe weten we uit welke richting een geluid komt?
De lengte van een geluidsgolf bepaalt hoe hoog een geluid is. Hoe korter de golf, hoe hoger het geluid. Hoe langer, hoe lager.
Nu moeten mensen en dieren een geluid niet alleen horen, we moeten ook uitvissen wáár het geluid vandaan komt. Voor ons is dit handig om bijvoorbeeld een verloren gsm terug te vinden, dieren willen weten in welke richting ze moeten vluchten bij naderend gevaar.
Meterslange golven
Geluid lokaliseren: hoe doen we dat? Daarvoor moeten we ons hoofd gebruiken. Wanneer geluid langs ons hoofd reist, gaat de golf vervormen. Hierdoor nemen de beide oren elk een andere golf waar. Door deze twee verschillende signalen te vergelijken, berekenen onze hersenen waar de bron van het geluid zich bevindt.
Een hagedissenkop is volledig anders opgebouwd dan een zoogdierenkop
Maar: vervorming van een golf treedt pas op wanneer de golf korter is dan het object waar het op terechtkomt, of precies even lang.
De geluidsgolf moet dus even lang zijn als of korter zijn dan je hoofd. Een olifantenkop is groot: hij kan dus lagere tonen lokaliseren. Een muizenhoofd is klein: een muis lokaliseert alleen maar hoge tonen.
Het ene oor in, het andere oor uit
Nu, wanneer we deze redenering toepassen op reptielen, vogels en andere niet-zoogdieren, blijkt dit helemaal niet meer te kloppen. Een kip, bijvoorbeeld, hoort het best rond een golflengte van 17 cm (2000 Hz). Nu is de kop van een kip allesbehalve 17 cm breed. Hetzelfde bij de hagedis: die hoort het beste bij een golflengte van maar liefst 49 cm... Hoe komt dat?
Pieter Livens legde voor zijn masterproef een hagedis onder de scanner en maakte een 3D-computermodel van zijn hoofd. Zo'n hagedissenkop is volledig anders opgebouwd dan een zoogdierenkop. Wij hebben een aparte neus-keelholte en twee gehoorgangen. Bij een aantal niet-zoogdieren, zoals de hagedis, zitten er grote openingen in de tussenschotten tussen deze drie holtes.
Dankzij de unieke combinatie van geluid aan de buitenzijde én aan de binnenzijde van het oor, kunnen de hersenen van de hagedis ook lange geluidsgolven lokaliseren.
Zo ontstaat er een grote ruimte tussen beide oren, waardoor de geluidsgolf ononderbroken van het ene oor naar het andere kan reizen. Het geluid komt versterkt toe aan de binnenzijde van het andere trommelvlies.
Dankzij de unieke combinatie van geluid aan de buitenzijde én aan de binnenzijde van het oor, kunnen de hersenen van de hagedis berekeningen maken en zo ook lange geluidsgolven lokaliseren.
Hoortalent
Toch zijn wetenschappers nog altijd niet op de hoogte van hoe deze geluidslokalisatie nu precies werkt. Alle berekeningen blijven het uitzonderlijke hoortalent van de hagedis onderschatten. Hoe beter de beeldvormingstechnieken worden, hoe beter we begrijpen wat er zich nu precies in het hoofd van de hagedis afspeelt.
Kennis die van belang kan zijn om het beschadigd gehoor van mensen opnieuw te herstellen. Zij moeten het, net als de hagedis, met slechts één in plaats van drie gehoorbeentjes doen.
Promotoren: Prof. dr. Joris J.J. Dirckx & Dr. Pieter Muyshondt
Vlaamse Scriptiebank
Pieter Livens nam met zijn scriptie deel aan de Vlaamse Scriptieprijs. U kan zijn volledige masterproef lezen op de Vlaamse Scriptiebank.
