Niet alle fagen hebben een staart

Virussen worden gedefinieerd als pakketjes erfelijk materiaal verpakt in een eiwitomhulsel die het reproductieapparaat van levende organismen gebruiken – ‘kapen’ – om zich voort te planten. Terwijl virussen zoals hepatitis en griep dit doen bij dieren en mensen, hebben bacteriofagen hun vizier gericht op bacteriën. Maar omdat ze dus dezelfde overlevingsstrategie hanteren, worden de fagen dus bij de virussen gerekend.

De conventionele manier om nieuwe fagen te identificeren, is door ze in het lab bloot te stellen aan een prooibacterie, en een poosje later te kijken wat ze hebben uitgevreten. Zo zijn de meeste faagsoorten ontdekt. Nagenoeg alle soorten die op deze manier zijn ontdekt hebben bovendien een mooie eiwitstaart.

Maar aan die identificatiemethode schort iets, vonden Amerikaanse microbiologen. Wat als een faag er veel langer dan een paar uur of een dag over doet om een bacterie binnen te drinken en vervolgens koud te maken? In het gebruikelijke tijdsbestek wordt die faag niet eens opgemerkt.

De onderzoekers namen de proef op de som en stelden bacteriën in hun lab bloot aan een paar druppels zeewater – in elke milliliter water zitten, zeker bij de oppervlakte, wel miljoenen virussen en fagen. Daarna lieten ze de petrischaaltjes meerdere dagen ongemoeid.

Hun vermoeden bleek terecht, want de biologen troffen inderdaad naast de gekende een heleboel nieuwe, nog ongeïdentificeerde bacteriofagen aan. Fagen bovendien die onder de microscoop niet over een staart bleken te beschikken – misschien verklaart dit hun uitgestelde overval op de bacteriën.

De staartloze fagen bleken bovendien ook op genetisch vlak te verschillen. Terwijl virussen en ‘normale’ fagen tussen de veertig- à vijftigduizend letters in hun DNA hebben, hebben de nieuwelingen er hoogstens tienduizend. Mogelijk vormen ze dus de nazaten van een evolutionair voorstadium van de huidige virussen en fagen.