Ook collega's Stapel krijgen ervan langs

Dat concluderen de commissies-Levelt, -Noort en -Drenth in het eindrapport naar de fraude van Stapel dat ze vandaag in Amsterdam presenteerden. Stapel heeft in totaal met 70 coauteurs gepubliceerd, 32 van hen waren onwetend betrokken bij de frauduleuze publicaties. ‘Proefschriften zijn door promotiecommissies gelezen, tijdschriftartikelen hebben een uitgebreid reviewproces doorlopen. Sommigen suggereerden zelfs bepaalde bevindingen weg te laten om de lijn van het artikel zuiver te houden. De kritische functie van de wetenschap heeft van hoog tot laag gefaald. Er is op grote schaal sprake van falende wetenschap’, aldus Pim Levelt, die het hele gebeuren slodderwetenschap noemde.
 

In sommige artikelen werden bepaalde experimenten die niet de verwachte resultaten opleverden, niet vermeld. Ook werden er soms onterecht grote aantallen proefpersonen uit de analyses gelaten en werden bepaalde uitkomsten niet of verkeerd gerapporteerd. ‘Dit wijst op een cultuur waarin wetenschappelijke integriteit niet hoog in het vaandel staat’, stellen de commissieleden.
 

Volgens de commissie wilden tijdschriften vooral mooie, bondige artikelen publiceren. Stapel speelde daar op in, doordat hij een goed gevoel had voor wat 'in' was. Gesprekspartners van de commissie stellen dat Stapel om die reden geen belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de wetenschappelijke theorievorming.
 

De commissies vinden wel dat de mensen die onder begeleiding van Stapel gepromoveerd zijn, niet gestraft moeten worden, omdat in geen van de gevallen sprake is geweest van opzet of schuld. Zij mogen dan ook hun doctorsgraad gewoon behouden.
 

Gepromoveerd zijn onder Stapel is een stigma dat langdurig kan doorwerken in de verdere loopbaan van promovendi, vreest de commissie.

Klokkenluiders
De jonge klokkenluiders die de fraude van hoogleraar Diederik Stapel aan het licht brachten, hebben ‘meer moed, alertheid en speurzin getoond dan zittende hoogleraren’.
 

Drie jonge onderzoekers zorgden er uiteindelijk voor dat de fraude aan het licht kwam, maar moesten daarvoor hun twijfels uiten bij de rector magnificus in Tilburg. Dat is, volgens de commissies, een erg grote stap. Bovendien stond Stapel in hoog aanzien binnen de universiteit. Volgens de commissies zou er een universitaire vertrouwenspersoon moeten zijn, die onafhankelijk is van het bestuur.
 

De onderzoekers meldden uiteindelijk hun vermoedens drie keer. De derde melding was extreem goed voorbereid. Die werd toen direct opgepakt, nadat de eerste twee meldingen niet tot actie leidden. Ook collega-hoogleraren hadden in de jaren daarvoor hun twijfels, maar zij meldden die niet.
 

Rector-magnificus Philip Eijlander van de Universiteit van Tilburg spreekt de wens uit dat de actie van de klokkenluiders die de fraude aan het licht hebben gebracht, tot voorbeeld strekt voor anderen. Volgens Eijlanden dateert de fraude van Stapel terug tot 1996. ‘Hoe kan het dat een onderzoeker 15 jaar lang data gefingeerd en gemanipuleerd heeft? Stapel heeft jarenlang te veel ruimte gekregen om zijn praktijken uit te voeren.’

Doctorsgraad intrekken
Volgens de commissies die de fraude van hoogleraar Diederik Stapel onderzochten, zou er een juridische mogelijkheid moeten zijn om een doctorsgraad in te trekken.

Volgens de commissies zijn er verschillende meningen over de juridische mogelijkheden om zo'n doctorstitel in te trekken. Om die onduidelijkheid weg te nemen, moet de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) worden aangepast. Er moet een specifieke intrekkingsbevoegheid komen als het aankomt op gedrag na de promotie van een persoon.

Herhaalonderzoek
Onderzoeksreplicatie, of het exact nabootsen en daarmee controleren van andersmans onderzoek, moet deel van de opleidingen in de psychologie worden, vinden de commissies. 'Veel meer dan gebruikelijk is in de psychologische onderzoekspraktijk moet onderzoeksreplicatie gaan behoren tot de basis van de discipline. En ten minste enkele tijdschriften zouden ruimte moeten bieden voor de publicatie van gerepliceerd onderzoek'. Ook vinden de commissies dat onderzoeksdata gearchiveerd moeten blijven en op aanvraag beschikbaar zijn aan andere wetenschappers. Daarbij gaat het ook om ruwe data.

Stapel komt met boek
Stapel zelf betuigde zijn spijt in een verklaring. 'De waarheid was beter af geweest zonder mij. Ik voel veel verdriet, schaamte en zelfverwijt.' Hij dacht dat hij met het creëren van een wereld waarin vrijwel alles lukte, mensen een plezier deed. Hij heeft zich teruggetrokken uit de sociale psychologie en brengt eind deze week een boek uit.