Psychologen willen data boven tafel

Psycholoog Gert Storms (KU Leuven) wil geen papers van collega’s meer beoordelen als hij geen toegang krijgt tot hun onderzoeksresultaten. Daarop vroeg het vakblad Journal of Experimental Psychology hem om zich terug te trekken als reviewer.

Peer review, waarbij vakbladen wetenschappers vragen de kwaliteit van ingezonden studies te beoordelen, is een fundamenteel onderdeel van het wetenschappelijk proces. Storms is één van de ondertekenaars van het Peer Reviewers Openness Initiative. Dat vraagt dat wetenschappers hun data openbaar maken, of dat ze, wanneer ze dat niet doen, duidelijke redenen geven. De ondertekenaars hebben besloten vanaf 1 januari 2017 geen studies meer te beoordelen als de auteurs zich niet aan die voorwaarden houden.

Het toptijdschrift Nature bericht deze week hoe Storms daardoor in aanvaring kwam met het vakblad Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory & Cognition. Omdat zijn houding niet strookt met het beleid van het blad, kreeg Storms de vraag op te stappen. Een verzoek dat hij beleefd weigerde. In een mail aan het blad benadrukt Storms dat hij persoonlijk niets te winnen heeft bij zijn werk als reviewer – integendeel, het kost hem veel tijd – maar dat hij zijn job als wetenschapper serieus neemt, en enkel probeert ‘slordige wetenschap’ te voorkomen.

Dat psychologen streven naar meer transparantie is onder meer een gevolg van de affaire die in 2011 losbarstte rond de Nederlandse psycholoog Diederik Stapel, die op grote schaal fraude bleek te hebben gepleegd – en niet de gewoonte had zijn data te delen met collega’s.

In 2015 rapporteerden wetenschappers in Science hoe ze er slechts in een minder dan de helft van de gevallen in waren geslaagd psychologische studies te repliceren. Dat wijst niet automatisch op fraude, wel op een probleem met de betrouwbaarheid van onderzoek.

Storms’ collega Wolf Van Paemel (KUL) en de Nederlande psychologen Eric-Jan Wagenmakers (Universiteit Amsterdam), Rolf Zwaan (Erasmus UniversiteitRotterdam) en Rink Hoekstra (Universiteit Groningen) liggen mee aan de basis van het Openness Initiative, dat tot dusver door 371 wetenschappers is ondertekend. ‘Bedroevend weinig’, vindt Storms.

Hij ziet er een teken in dat de psychologische tanker moeilijk van koers te veranderen is. In 2015 toonden Storms en zijn collega’s aan dat slechts 38 procent van de onderzoekers hun data deelden als hen dat werd gevraagd. Data delen is niet de gewoonte, kost tijd en moeite. Het zijn vaak gehoorde redenen. ‘Wie een beetje achterdochtig is, zou zich gaan afvragen of sommige wetenschappers misschien iets te verbergen hebben’, zegt Storms.

Storms hoopt dat de belangstelling het aantal ondertekenaars doet toenemen. ‘Ik sta niet graag in de belangstelling, maar neem het er graag bij als dat het gevolg is.’