Op een positieve manier naar eigenschappen van leerlingen kijken, kan hun optimaal functioneren en welbevinden verhogen.
Op de basisschool deed ik altijd mijn best. Ik wilde goede punten halen en zo min mogelijk fouten maken in mijn dictees. De beste van de klas mocht na dictees namelijk voor het schoolbord komen staan. Ik vond het vroeger heerlijk als ik een keer naar voren mocht komen, maar betwijfel nu of deze vorm van sociale vergelijking wel de beste aanpak was voor de hele klas…
De laatste jaren is steeds meer aandacht gekomen voor positieve psychologie. Deze stroming gaat in tegen de heersende nadruk op problematiseren en diagnosticeren. De onderliggende vraag in de huidige psychologie is nu nog vaak: wat gaat er slecht? In de dagdagelijkse onderwijspraktijk kan dit bijvoorbeeld het hameren zijn op het wegwerken van één slecht punt terwijl een leerling verder goed presteert. Ook het hardop voorlezen van cijfers (denk aan de ‘Onnnnvoldoennnnde’ van het satirische programma Rundfunk) kan negatieve gevolgen hebben voor leerlingen die regelmatig lage punten halen. Ze kunnen zich hierdoor onzeker en dom voelen of zelfs gepest worden door klasgenoten.
Wat is het?
Bij positieve psychologie wordt de vraag gesteld wat goed gaat en waar de kwaliteiten van mensen liggen. Door op een positieve manier naar eigenschappen van leerlingen te kijken kan meer oog komen voor oplossingen en kansen die hun optimaal functioneren en welbevinden verhogen. Daarnaast is school dé plek om positieve psychologie toe te passen, aangezien leerlingen hier de rest van hun leven van kunnen profiteren. Leerlingen hebben later op de arbeidsmarkt zowel goede prestaties als een hoog welbevinden nodig om succesvol te worden. De schijnbare tegenstelling tussen prestaties en welbevinden kwam al eerder naar voren in de blog van Hilde Colpin.
Hoe werkt het?
Positieve psychologie vraagt niet van leerkrachten en leerlingen om continu rond te lopen met een glimlach op hun gezicht. Het beoogt om op positieve emoties voort te bouwen en deze uit te breiden. Volgens de ‘broaden-and-build’-theorie van Fredrickson vernauwen negatieve emoties zoals angst en boosheid namelijk je manier van denken en handelen, terwijl positieve emoties zoals geluk en blijdschap ervoor zorgen dat mensen situaties in een breder perspectief kunnen zien (broaden). Als het een gewoonte wordt om op een positieve manier te denken, kan dit langzamerhand steeds verder worden uitgebouwd (build). Als voorbeeld kan een nieuwsgierigheid naar een muziekinstrument van één leerling worden uitgebreid tot het vormen van een nieuwe band op school. Het versterken van positieve emoties in de klas kan al met simpele kleine oefeningen, bijvoorbeeld door leerlingen elkaar een compliment te laten geven of samen een vriendelijke daad voor een ander te doen. Ook kan het positief benaderen van foute antwoorden júist interessante discussies opleveren. Op die manier kunnen leerlingen zien dat je op verschillende (creatieve) manieren naar een opdracht kunt kijken en voelt de “domme” leerling zich minder slecht.
Er is meer…
Niet alleen voor leerlingen, maar ook voor leerkrachten en het schoolteam als geheel kan het gebruik van positieve psychologie een uitkomst zijn. De werkdruk voor leerkrachten is namelijk hoog. Hoge verwachtingen vanuit meerdere kanten (overheid, ouders, collega’s, privé…) maken hen vatbaar voor stress op het werk en zelfs risico op burn-out. Door te investeren in het psychologisch kapitaal van teamleden melden zij zich minder vaak ziek, zijn ze gemotiveerder en kunnen effectiever lesgeven. Een positief welbevinden van leerkrachten blijkt daarnaast ook een positief effect te hebben op het welbevinden en de leerprestaties van leerlingen. Positieve psychologie kan bij leerkrachten vormgegeven worden door onder andere het cultiveren van optimisme en het aanleren van positieve strategieën om met problemen om te gaan.
Echter, een schoolbrede toepassing van positieve psychologie is niet één-twee-drie gedaan. Een presentatie van een spreker op een studiedag die het hele team “het licht” moet laten zien, beklijft volgens de literatuur niet. Om duurzame verandering te bewerkstelligen moet op een school niet alleen expliciet maar ook impliciet positieve psychologie worden toegepast. Dit kan op verschillende manieren. Van belang is onder andere dat leraren actief en met elkaar over het onderwerp leren, dat ze concrete, praktijkgerichte voorbeelden krijgen en tijdens dit proces ondersteund worden door de hele schoolorganisatie.
“Met positieve psychologie in het onderwijs profiteert iedereen”
Kijkend naar de voordelen van positieve psychologie lijkt dit de toekomst. Natuurlijk, goede leerprestaties blijven van belang in het onderwijs. Echter, van het hameren op het wegwerken van tekortkomingen wordt niet iedereen gelukkig. Sommige leerlingen zullen zich hierdoor op de basisschool al voelen alsof ze het later niet ver zullen schoppen. Het vergt tijd en investering van scholen, maar met aanpassingen die schoolbreed worden uitgedragen kan een positieve benadering het welbevinden, werkplezier en de leerprestaties van zowel leerlingen als het schoolteam verhogen. Kortom: met positieve psychologie in het onderwijs profiteert iedereen. Niet alleen de strebers die voor het schoolbord mogen komen staan na het dictee.
Dit artikel werd geschreven door Isabel ten Bokkel, doctoraal onderzoeker aan KU Leuven. Dit blogbericht verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com/.
Meer lezen?
Donaldson, S. I., Dollwet, M., & Rao, M. A. (2015). Happiness, excellence, and optimal human functioning revisited: Examining the peer-reviewed literature linked to positive psychology. The Journal of Positive Psychology, 10, 185-195. doi: 10.1080/17439760.2014.943801
Seligman, M.E., Ernst, R.M., Gilham, J., Reivich, K., &Linkins, M. (2009). Positive education: positive psychology and classroom interventions. Oxford Review of Education, 35, 293-311. doi: 10.1080/03054980902934563
Fredrickson, B. L. (2013). Positive emotions broaden and build. Advances in Experimental Social Psychology, 47, 1-53. doi: 10.1016/B978-0-12-407236-7.00001-2
Lyubomirsky, S., Sheldon, K.M., & Schkade, D. (2005). Pursuing happiness: The architecture of sustainable change. Review of General Psychology, 9, 111-131. doi: 10.1037/1089-2680.9.2.111
Luthans, F., Avey, J. B., Avolio, B. J., & Peterson, S. J. (2010). The development and resulting performance impact of positive psychological capital. Human Resource Development Quarterly, 21, 41-67. doi: 10.1002/hrdq.20034
Van Veen, K., Zwart, R., Meirink, R., & Verloop, N. (2010). Professionele ontwikkeling van leraren: een reviewstudie naar effectieve kenmerken van professionaliseringsinterventies van leraren.ICLON/Expertisecentrum Leren van Docenten.
