Het Alzheimer-geneesmiddel lecanemab vertraagt de snelheid van achteruitgang in geheugen en denken bij mensen in een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer. 'Absoluut een doorbraak, maar het effect is ook beperkt en meer onderzoek is nodig', verduidelijkt Ann Van der Jeugd, programmamanager van het Leuven Brain Institute.
Bij Alzheimer takelen de hersenen langzaam af waardoor patiënten in eerste instantie sneller dingen vergeten. In een later stadium ontstaan vaak ook grotere gedragsstoornissen. Uit de meeste recente studies blijkt dat het aantal personen met dementie in België gestegen is tot tweehonderdduizend, onder wie honderdveertigduizend Alzheimerpatiënten.
Alzheimer genezen kunnen we niet. Nog niet. In september 2022 kondigden de farmaceutische bedrijven Biogen en Eisai de resultaten aan van een groot onderzoek naar het Alzheimer-geneesmiddel lecanemab. ‘Het medicijn zou de snelheid van achteruitgang in geheugen en denken bij mensen in een vroeg stadium van de ziekte van Alzheimer vertragen’, verduidelijkt Ann Van der Jeugd, programmamanager van het Leuven Brain Institute. ‘Het medicijn zou daarmee het eerste middel ooit zijn dat effectief een impact op Alzheimer heeft.’
De onderzoekers kondigden hun bevindingen deze week dan ook aan als een echte doorbraak aan in het vakblad The New England Journal of Medicine. Van der Jeugd: ‘In de klinische proef, waaraan bijna 1.800 deelnemers deelnamen met milde cognitieve stoornissen of milde ziekte van Alzheimer, was de cognitieve achteruitgang in de groep vrijwilligers die lecanemab kregen met 27 procent verminderd in vergelijking met de groep die een placebo kreeg.'
Hoewel de resultaten enorm zijn, wil Van der Jeugd ze ook nuanceren. ‘De vraag blijft wat mensen met de ziekte van Alzheimer er in de praktijk aan hebben. Het vermogen van het medicijn om cognitieve achteruitgang te vertragen – met 0,45 op een schaal van 18 punten – is op zijn best bescheiden. Het is een verschil dat patiënten in de milde vroege stadia van de ziekte wellicht niet eens zouden opmerken. Genezing is dus nog niet voor meteen.’
Al doorbraken sinds de jaren tachtig
De zoektocht naar een alzheimer-medicijn is ook al lang aan de gang. ‘Halverwege de jaren tachtig werden voor het eerst amyloïde-plaques uit de hersenen van een Alzheimer-patiënt geïsoleerd', zegt Van der Jeugd. 'Geneesmiddelen die bèta-amyloïde verlagen, is de theorie, zouden het risico kunnen verminderen en de symptomen van de ziekte van Alzheimer kunnen vertragen. Sindsdien – we zijn nu bijna 30 jaar verder – proberen farmaceutische bedrijven een anti-amyloïde-medicijn te maken. Tevergeefs.’
Twintig jaar geleden leek er een doorbraak bereikt. ‘Bij proeven waarbij bèta-amyloïde in muizen werd geïnjecteerd om antilichamen tegen bèta-amyloïde te genereren werden spectaculaire resultaten gezien. Maar toen hetzelfde bij mensen werd geprobeerd, leidde dat tot ernstige bijwerkingen en de proef werd in 2003 voortijdig stopgezet.’
Daaropvolgende onderzoeken met middelen die gedeeltelijk door Pfizer en Janssen werden ontwikkeld, gebruikten gewijzigde versies van het medicijn. ‘Resultaten gepubliceerd in 2014 toonden een significante vermindering van bijwerkingen. Maar het vermogen om bèta-amyloïde uit de hersenen te verwijderen bleek minimaal. In 2019 kwamen het Amerikaanse Biogen en het Japanse Eisai met een andere versie, nu bekend als aducanumab. De eerste studies suggereerden dat het medicijn de bèta-amyloïdespiegels in de hersenen met succes en aanzienlijk kan verlagen. Maar in maart 2019 stopte Biogen wereldwijd alle trials met aducanumab, omdat tussentijdse data-analyses lieten zien dat het middel toch niet het gewenste effect had.’
‘Zes maanden later maakte Biogen bekend dat nieuwe analyses van dezelfde trials, maar met meer data, toch het gewenste resultaat lieten zien. Patiënten die het middel toegediend kregen, lieten minder snelle achteruitgang zien dan de patiënten die een placebo kregen, vooral bij mensen die een hogere dosering van het middel kregen, claimde Biogen. Maar een andere proef toonde dat aducanumab geen effect had op het verbeteren van geheugen en gedrag.’
Nu is er dus lecanemab, ‘een mogelijke gamechanger’, zegt Van der Jeugd. ‘Maar ik ben zeer benieuwd of dat goede nieuws in 2023 ook bevestigd zal worden.’
Beluister ook onze podcast 'Wat kun je doen om dementie te vermijden?'
Hoe zie je het verschil tussen ‘gewone’ vergeetachtigheid en het beginstadium van alzheimer? En kun je zelf iets doen om je risico op de ziekte te verkleinen? Psyche&Brein-hoofdredacteur Liesbeth Gijsel vraagt het aan neuroloog Sebastiaan Engelborghs van het Universitair Ziekenhuis Brussel.
