Onze angst voor veroudering heeft vooral te maken met angst voor het onbekende en niet zozeer met het verouderingsproces zelf, blijkt uit Amerikaans onderzoek. Bovendien werkt onze maatschappij die angst in de hand.
Voor het eerst in de geschiedenis van de mensheid is het vanzelfsprekend om oud te worden. In tegenstelling tot vroeger, toen lang leven vooral voor de elite weggelegd was, wordt wereldwijd ongeveer 79 procent van de vrouwen en 70 procent van de mannen 65 jaar of ouder.
Ondanks die hoge levensverwachting beschouwen veel mensen in het Westen ouder worden nog steeds als iets onaangenaams en zelfs als iets engs. Wetenschappelijk onderzoek toont nu aan dat angst voor verouderen in feite angst voor het onbekende kan zijn.
De maatschappij focust sterk op jeugdigheid en bekwaamheid en dat kan leiden tot angst om zwak en ongewenst te worden. De alomtegenwoordige reclame voor antiverouderingsproducten versterkt het idee dat ouder worden inherent onaantrekkelijk is en verhoogt daarmee onze angst.
Sommige mensen ontwikkelen zelfs gerascofobie, een pathologische angst voor verouderen. Dit leidt tot irrationele gedachten en gedrag, zoals een fixatie op gezondheid, ziekte en sterfelijkheid en tekenen van veroudering zo veel mogelijk verbergen.
Velen, vooral de superrijken, proberen veroudering tegen te gaan. Bryan Johnson, een 45-jarige Amerikaanse ondernemer, geeft bijvoorbeeld miljoenen dollars per jaar uit om de fysieke leeftijd van achttien jaar te bereiken.
Hoewel de wens om veroudering ongedaan te maken geen nieuw fenomeen is, hebben recente ontwikkelingen in de biogeneeskunde ons dichter bij dit doel gebracht. Onderzoekers suggereren dat we oud en beschadigd weefsel kunnen herstellen en veroudering kunnen vertragen of zelfs omkeren door DNA te herprogrammeren. Die nieuwe mogelijkheden kunnen echter de angst voor veroudering nog verder versterken.
Van onproductief tot minderwaardig
We zijn niet altijd bang geweest om te verouderen. Vroeger betekende een hoge leeftijd juist een hoog aanzien binnen de maatschappij. Zo werden ouderen in China en middeleeuws Europa gewaardeerd voor hun wijsheid en ervaring. Jongere generaties richtten zich vaak tot hen voor advies.
Die gerespecteerde positie veranderde in de achttiende eeuw met de industriële revolutie in het Westen. Vanaf toen werden ouderen als onproductief gezien en werden ze uitgesloten uit de maatschappij. Wie te oud was om te werken of een ongeneeslijke aandoening had, werd als een soort ‘hulpbehoevend kwaad’ gezien.
Aan het begin van de twintigste eeuw verandere de omgang met ouderen. Vergrijzing werd wereldwijd een centraal thema binnen de welvaartsmaatschappij met de invoering van pensioenstelsels. Naarmate de vraag naar sociale zekerheid en gezondheidszorg toenam, begonnen journalisten ouderen in beeld te brengen als een last voor de maatschappij.
Daarom willen ouderen zo lang mogelijk gezond blijven en de zorglast van jongere familieleden zo veel mogelijk beperken. Ze komen daardoor vaker in rusthuizen terecht, waar ze verborgen blijven voor jongere generaties. Die gescheiden manier van leven draagt bij aan de angst voor veroudering en vergroot generatieconflicten.
Tegenwoordig leven we vooral in kerngezinnen en niet in traditionele gemeenschappen met gemengde generaties. Daarnaast kunnen veel jongeren niet in de buurt van hun oudere familieleden wonen door de hoge huizenprijzen. Daardoor begrijpen jongeren de ervaringen van ouderen slechter. Bovendien worden ouderen in de media vaak afgeschilderd als conservatief en bevoorrecht, waardoor jongere generaties een negatief beeld krijgen van de oudere generatie.
Gemengde huisvesting
Volgens academici moeten we systemen creëren voor interactie tussen ouderen en jongere generaties in alledaagse omgevingen om generatieconflicten te verminderen en de angst voor veroudering te laten afnemen. In 2016 toonden drie Britse studies namelijk aan dat kwaliteitsvol direct contact tussen generaties de houding van jongeren ten opzichte van ouderen kan verbeteren, vooral als dit contact in de loop van de tijd wordt voortgezet.
Wereldwijd worden daarom intergenerationele activiteiten georganiseerd, zoals gemengde huisvesting, gemeenschapskoren en vrijwilligersprojecten waarbij ouderen voorlezen in kinderdagverblijven. Studies tonen aan dat die activiteiten niet alleen het welzijn van ouderen kunnen verbeteren, maar ook jongere mensen kunnen helpen om veroudering te waarderen als een waardevolle en bevredigende levensfase en hun verouderingsangst zo los te laten.
Dit artikel verscheen eerder in The Conversation.
Vertaling: June Roels.
