Een jonge vrouw wordt vermoord voor de ogen van vele getuigen. Niemand grijpt in. Dit 'geval' vormt de basis voor de verklaring van het omstaandereffect.
Op 13 maart 1964 rijdt Kitty Genovese van haar werk in een bar in New York ‘s nachts naar huis. Ze parkeert bij het flatgebouw waar ze woont. Een man volgt haar. Als ze twee messteken in de rug krijgt, begint ze te roepen. Heel wat buren komen even aan het raam van hun appartement kijken, maar niemand grijpt echt in of belt de politie. De vrouw wordt seksueel misbruikt en omgebracht. Twee weken later verschijnt er in The New York Times een artikel dat de onverschilligheid aanklaagt van de 38 getuigen die de dodelijke aanval op Kitty hoorden of zagen.
Wie bestudeerde deze case?
In de nasleep van de moord en het artikel buigen heel wat experts zich over de schokkende feiten. Allerlei theorieën duiken op, onder andere over de vervreemding van het individu in een grootstad. Uiteindelijk gaan twee New Yorkse psychologieprofs zich naar aanleiding van de zaak verdiepen in het gedrag van omstaanders: Bibb Latané en John Darley. Na jaren onderzoek en enkele keurig opgezette experimenten met studenten komen ze met belangrijke verklaringen voor dit ‘bystander effect’ (omstaandereffect).
In een onduidelijke, dubbelzinnige situatie kijken we uit onzekerheid naar elkaar in de hoop te ontdekken wat we moeten doen
Wat leerde de wetenschap?
De getuigen van de aanval op Kitty Genovese reageerden volstrekt voorspelbaar. Hun gedrag stemde overeen met wat de experimenten van Latané en Darley uitwezen over sociaal gedrag in een groep. In een groep voelt niemand zich individueel verantwoordelijk.
Latané en Darley lanceren twee cruciale begrippen. Pluralistic ignorance: in een onduidelijke, dubbelzinnige situatie kijken we uit onzekerheid naar elkaar in de hoop te ontdekken wat we moeten doen. In dit geval zouden de getuigen gedacht kunnen hebben: ‘Als niemand hulp biedt, is het misschien geen noodgeval’. Het tweede element is diffusion of responsibility, een verwatering van de verantwoordelijkheid. Door het grote aantal getuigen ging elk van hen ervan uit dat iemand anders de politie wel zou bellen..
Nuance
De werkelijkheid was die nacht een stuk complexer, zo bleek later. Volgens sommigen waren er weinig getuigen die goed konden zien of horen wat er gebeurde. Iemand zou iets naar de aanvaller geroepen hebben, waarop hij zijn eerste poging staakte, maar daarna ging hij opnieuw achter de wegstrompelende Kitty aan om haar, buiten het zicht van de toeschouwers, te vermoorden.
Over het bystander effect zelf bestaat geen twijfel. Het doet zich helaas nog geregeld voor. Intussen zijn er nog andere variabelen onderzocht die apathisch groepsgedrag kunnen verklaren. Er zijn ook heel wat ‘oplossingen’ beschreven om dit groepsgedrag in positieve zin te beïnvloeden en zo het omstaandereffect te doorbreken.
