Zowel Elon Musk als Mark Zuckerberg investeren volop in technologieën die in verbinding staan met ons brein. Hoe ver staan ze al? En hoe moeten we omgaan met de interesse van grote techbedrijven in onze diepste gedachten?
Elon Musk, visionair en mede-eigenaar van onder meer Tesla en SpaceX, is erin geslaagd om een implantaat dat op termijn ‘gedachten zou kunnen lezen’ in te brengen in de hersenen van een varken. Dit implantaat is draadloos verbonden met een computer die de signalen in een volgende stap moet ontcijferen. Na dit succes staat Musk weer een stapje dichter bij zijn ambitieuze plan om op termijn ook mensen te voorzien van zo’n hersenimplantaat. Ook Facebook heeft een onderzoeksafdeling die zich bezighoudt met het koppelen van ons brein aan een computer. ‘Niets was van jou behalve de paar kubieke centimeters binnen je schedel’, schreef George Orwell ooit in zijn befaamde boek ‘1984’. Maar blijven deze kubieke centimeters van ons? Hoe sci-fi zijn de plannen van Musk en Facebook met ons brein?
Grootste plannen heeft Elon Musk in petto voor het menselijke brein met zijn startup Neuralink. Zo hoopt hij dat zijn hersenimplantaat ons in de toekomst zal laten communiceren met elkaar door te denken. Ook zou zijn technologie in staat zijn om gedachten en herinneringen op te slaan, zodat we ze later kunnen ‘herbeleven’. En ja, Musk geeft toe dat dit scenario verdacht veel lijkt op de plot van een Black Mirror-aflevering. ‘Deze Netflix-reeks is goed in het voorspellen van dingen’, grapte hij enkele weken geleden tijdens zijn demonstratie van de nieuwste ontwikkelingen van Neuralink. Daarnaast zou zijn technologie aandoeningen zoals blindheid, doofheid en zelfs verlamming kunnen omkeren.
Gertrude en de strijd tegen artificiële intelligentie
Musk waarschuwt voor de nakende dreiging van artificiële intelligentie. Om onszelf daartegen te wapenen, hebben we nood aan breinimplantaten die de mensheid slimmer en beter maken, aldus Musk. Volgens hem zou Al binnen amper vijf jaar intelligenter dan mensen worden. ‘Dingen gaan onstabiel en vreemd worden’, verklaarde hij eerder dit jaar tijdens een interview aan de New York Times. Een paar jaar voordien waarschuwde hij dat, als we niet uitkijken, mensen op lange termijn het risico lopen om door AI ‘als huisdieren’ behandeld te worden. Meer AI dus, in plaats van minder, om de strijd met de steeds slimmer wordende AI aan te kunnen.
Tijdens zijn presentatie stelde Musk drie varkens voor. Vooral het varken genaamd Gertude stal de show, omdat ze een eerste versie van deze Neuralink technologie in haar hersenen meedroeg. ‘Als een soort fitbit onder de schedel’, beschreef Musk het apparaatje ter grootte van een munt. Het apparaat nam de hersenactiviteit van Gertrude op en stuurde de output vervolgens draadloos naar een scherm. Telkens wanneer Gertrude met haar snuit ergens tegen stootte, werd het deel van haar brein dat instaat voor eten actief, en hoorden Musk en zijn toeschouwers een bieptoon.
‘Neurowetenschapstheater’
Revolutionair volgens Musk, maar niet iedereen deelt dit enthousiasme. Het blad MIT Technologyreview deed de demonstratie kortweg af als ‘neurowetenschapstheater’. Ook dichter bij huis, maakte Musk niet de indruk waarop hij hoopte. ‘Wat hij met varken Gertrude aantoont, is dat zijn hardware werkt, wat al heel wat is’, stelt Bob Van Dyck, werknemer bij Mindspeller, een spin-off van het lab van computational neuroscience van de KU Leuven. ‘Maar hij beschikt nog niet over software om de signalen van haar hersenen te decoderen. Daarnaast liet hij zien dat zijn team de implantaten veilig in de hersenen kon plaatsen en weer verwijderen. De varkentjes leken gelukkig en gezond’, lacht Van Dyck. ‘Maar op zich is de technologie niet heel bijzonder. Die bestaat vandaag al in andere vormen’.
In de VS bijvoorbeeld, waar een soepelere regelgeving het makkelijker maakt zo’n ingrijpend experiment uit te voeren op mensen, loopt een project genaamd Braingate. Onder het motto ‘Gedachten in actie veranderen’, zorgde deze groep onderzoekers ervoor dat verlamde mensen een robotarm konden bewegen via hun gedachten. In België laten onderzoekers van de KU Leuven al jaren verlamde patiënten opnieuw communiceren door hen te laten focussen op een bepaalde letter op een scherm. Het is Amerikaanse wetenschappers zelfs gelukt om beelden uit onze hersenen te projecteren op een computer. Het resultaat daarvan zie je in onderstaande video.
‘Musk staat bekend als iemand die graag grote beloftes doet’, vertelt Katleen Gabriels, moraalfilosofe verbonden aan de Universiteit Maastricht met een specialisatie in computerethiek. ‘Toch slaagt hij er niet altijd in om deze beloftes waar te maken, denk maar aan de crisissen waar Tesla mee kampte.’ Eigenlijk wou hij dit jaar nog beginnen met zijn implantaat op mensen te testen. Die deadline lijkt moeilijk te halen.
Geen evidente zaak om in het brein te pieren
Vooraleer Musk zijn technologie op de markt kan brengen, zijn er nog wat problemen. ‘De hersenactiviteit die ons laat denken, zit verspreid over het hele hoofd. Als Musk echt onze gedachten wil lezen, zal hij overal in ons brein elektroden moeten plaatsen’, stelt Van Dyck. Dat is zeker niet evident. Onze hersenen zijn namelijk ‘plastisch’, wat wil zeggen dat de hersenen continu nieuwe verbindingen leggen, bijleren en daardoor letterlijk veranderen. ‘Dus de grote vraag is: wie zegt dat als je een elektrode op het juiste gebied in de hersenen plaatst, deze plaats wel diezelfde functie blijft behouden?’
Het idee van Musk lijkt al helemaal vergezocht als je weet dat ons lichaam niet houdt van indringers, ook niet in onze hersenen. Om zo min mogelijk littekenweefsel in de hersenen te veroorzaken, ontwikkelden Musk en zijn team een flexibele ‘draad’ die vele malen dunner is dan menselijk haar. Deze draad verbindt de duizenden elektroden van de chip met elkaar en kunnen een hoop data vervoeren. De draadjes zijn voorzien van een biocompatibel polymeer jasje, wat het littekenweefsel nog verder moet beperken. Littekenweefsel in de hersenen is problematisch omdat het een hindernis vormt tussen de hersensignalen en de elektroden van de chip. ‘Na een tijdje zullen de elektroden volledig ingekapseld worden en werkt de chip niet meer’’, vervolgt Van Dyck. Musk hoopt met zijn chip dit proces tientallen jaren te kunnen uitstellen.
De operatie die nodig is om de chip te plaatsen, is niet zonder gevaar. ‘Elke operatie waarbij chirurgen de schedel openen, houdt een risico in op bijvoorbeeld een hersenbloeding of hersenvliesontsteking.’ De oplossing die Musk en zijn team daarvoor bedachten, is een chirurgische robot. De robot kan vervolgens, veel preciezer dan een menselijke chirurg, de chip onder de schedel plaatsen en zo de kans op hersenbloeding tot een minimum te beperken. ‘Een technisch staaltje’, noemt Van Dyck deze robot. Musk hoopt dat de robot mensen gerust zal stellen en hen zal overhalen om deze ‘minieme’ ingreep te ondergaan. ‘Toch blijft de operatie moeilijk te verantwoorden voor iemand die daar medisch gezien geen nood aan heeft’, benadrukt Van Dyck.
Ook Facebook ziet het brein als investering
Niet enkel Elon Musk toont interesse in breinwetenschap. Ook Facebook is volop aan het investeren in dit soort technologieën. Mark Chevillet, de directeur van brain-computer interfaceonderzoek bij Facebook Reality Labs, liet aan de New York Times weten dat hun toekomstige technologie simpele bevelen zoals ‘thuis’, ‘selecteer’ of ‘delete’ uit ons brein zou kunnen decoderen. Het grote techbedrijf is van plan om via een helm met infrarood licht in ons brein te kijken, wat een operatie overbodig zou maken.
Hoe ga je iets lezen waarvan je amper weet hoe het werkt?
‘Waar Musk zich voornamelijk focust op de hardwarecomponent, de sensoren en de robot, specialiseert Facebook zich in software’, verklaart Van Dyck. De softwarecomponent heeft alles te maken met wat je doet met het signaal dat je opvangt en hoe je dat gaat lezen en decoderen. Het probleem daarbij is dat we nog maar relatief weinig weten over hoe het menselijk brein werkt. Hoe ga je iets lezen, waarvan je amper weet hoe het werkt?
Is de aandacht van Big Tech een goede zaak?
De meningen zijn verdeeld over de vraag of we blij moeten zijn met de interesse van grote technologienamen in ons brein. Bob Van Dyck vindt alvast van wel. ‘Hoe meer aandacht, hoe beter. Het feit dat er ook commerciële interesse is van spelers als Elon Musk en Mark Zuckerberg, CEO van Facebook, maakt dat er in de toekomst misschien meer geld vrijkomt voor onderzoek’, stelt Van Dyck. Katleen Gabriels heeft toch haar twijfels: ‘Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen technologie die behandelt en technologie die verbetert. Technologieën die behandelen, zoals de technologie die verlamde patiënten opnieuw laat communiceren via de computer, verdienen alle aandacht van de wereld. Technologieën die onze menselijke soort verbeteren, zoals Neuralink en Facebook ze voor ogen zien, moeten we toch met het nodige scepticisme onthalen’.
'Ik wil niet in een wereld terechtkomen waar gedachten gebruikt worden voor marketingdoeleinden'
Een eerste bedenking die spontaan het hoofd binnenschiet, is privacy. Niets is zo intiem als onze gedachten, toch? ‘Zeker’, beaamt Gabriels. ‘Bedrijven als Facebook houden er niet bepaald een goede reputatie op na als het aankomt op de privacy van hun gebruikers. Ik wil niet in een wereld terechtkomen waar gedachten gebruikt worden voor marketingdoeleinden’. Ook het winstbejag van de Big Technamen baart Gabriels zorgen: ‘Ik hoop dat we niet direct een ongelijkheidsverhaal gaan creëren, waar alleen de ‘happy few’ zich de breinimplantaten kunnen veroorloven en zich gaan ‘verbeteren’. We gaan ook moeten nadenken over hoe we deze technologie wereldwijd gaan verdelen. Gaan we alleen het rijke Westen deze technologie geven of krijgt de hele wereld toegang?’
Er speelt ook een andere veiligheidskwestie. Niemand wil natuurlijk hackers toegang geven tot zijn hoofd. ‘Wanneer je een technologie in het lichaam inplant, erf je de zwakheden van de technologie’, vertelt Van Dyck, ‘Het is niet dat je het even kan uitdoen’. Gabriels pikt daarop in: ‘Geen enkele computertechnologie is veilig tegen hacking. Cybersecurity-specialisten zijn het erover eens: honderd procent veilig bestaat niet’. Een oplossing voor dit -toch belangrijke- addertje onder het gras, is er tot nu toe niet.
Toekomstmuziek
Gaan we binnenkort onze smartphone kunnen bedienen met onze gedachten? Wordt het mogelijk om rechtstreeks tussen breinen te communiceren? Heel wat vragen blijven over. ‘Sowieso gaat het wel even duren voor we breinimplantaten in de hersenen van gezonde mensen gaan plaatsen om ‘gedachten te lezen’ ‘, verzekert Van Dyck. ‘Eerst moeten we de huidige technologie op punt stellen voor mensen die het hard nodig hebben, zoals mensen die verlamd zijn. Nu is die technologie nog veel te vermoeiend voor patiënten. Dat moet beter’.
Op de vraag of beide experts het zien zitten om in de toekomst zelf een breinimplantaat te nemen, antwoorden ze allebei van niet. ‘Ik persoonlijk wil sowieso geen gat in mijn hoofd om elektroden op mijn hersenen te plaatsen, en ik ben al iemand die bovenmatig geïnteresseerd is in deze technologie’, lacht Van Dyck. Ook Gabriels is niet helemaal overtuigd: ‘Ik ondervind in mijn leven nu geen moeilijkheden omdat ik nog een tekst moet typen of omdat ik mijn smartphone met mijn vingers moet besturen. Maar tegen een beter geheugen bijvoorbeeld, zeg ik misschien geen nee’. Daar voegt ze nog aan toe: ‘Zolang het allemaal veilig kan natuurlijk’.
