Sprak iemand jou al eens verkeerd aan via de telefoon? Transgender vrouwen ervaren dit vaak, met enorme impact op hun welzijn. Logopedie doet hen in tien sessies vrouwelijker klinken.
‘Het lijkt alsof ik helemaal opnieuw moet leren praten en dat is het ook een beetje’, zei Bo Van Spilbeeck na haar coming-out in 2018. En ook Sam Bettens moest leren zingen met zijn nieuwe verlaagde stem die hij verkreeg door hormoonbehandeling.
Logopedisten zien vaker transgender vrouwen – je hebt een mannelijk geboortegeslacht maar je voelt je vrouw. Dat komt omdat de hormoontherapie na de puberteit geen invloed heeft op hun stem. Maar elke persoon die logopedie wenst te volgen, heeft unieke doelen over hun stem. Zo kunnen ook transgender mannen en non-binaire personen logopedie volgen om hun stem aan te passen aan hun genderidentiteit.
Al sinds de vorige eeuw helpen logopedisten deze personen, maar uitgebreid onderzoek over de precieze impact van die sessies werd er tot nu toe nog niet gedaan. Tijdens mijn doctoraat deed ik dat wel.
Glijtonen en kurken
Hoe doe je dat dan, een stem vervrouwelijken? Vrouwelijke stemmen hebben een hogere toonhoogte dan mannelijke en dat komt grotendeels door de snelheid waarmee de stemplooien trillen. In de sessies maken we glijtonen van laag naar hoog en kan je experimenteren met verschillende toonhoogtes. Denk aan een opwarming van professionele zangers. Via een computer kan je de toonhoogte zien, en thuis kun je gebruikmaken van een smartphone app.
Op de computer kan je zelf je toonhoogte volgen terwijl je spreekt.
Maar dat is niet alles. De vorm en grootte van de holtes in je mond en keel bepalen de klankkleur van je stem. Door die holtes aan te passen van vorm kan je vrouwelijker klinken. En ook de uitspraak van klinkers en medeklinkers kan meespelen. Tijdens de sessies oefenden we om meer de lippen te spreiden, zoals een glimlach. We plaatsten de tong naar voren, het strottenhoofd naar boven en maakten grotere mond- en kaakbewegingen met een kurk.
Met een kurk in je mond leer je pittiger articuleren.
Gedurende tien sessies van een uur trainde ik met dertig transgender vrouwen deze aspecten. Vijf uren voor het verhogen van de toonhoogte, en vijf uren voor de uitspraak en de klankkleur.
1+1=3
Zowel voor als na de trainingen deden we uitgebreide stemonderzoeken. Een microfoon nam de spraak op tijdens een voorgelezen tekst of een spontane spreekoefening. Achteraf analyseerde ik de verschillende akoestische parameters van toonhoogte, klankkleur en uitspraak. Zo beoordeelde ik of we vooruitgang boekten tijdens de sessies.
De toonhoogte van de stemmen steeg tijdens het lezen zowel na toonhoogtetraining als klankkleur- en uitspraaktraining. Maar dat toepassen tijdens een spontaan gesprek bleek moeilijker dan gedacht. Tien weken was niet genoeg om hier grote veranderingen te zien. Ook de parameters voor klankkleur en uitspraak veranderden na beide programma’s en toonden betere waarden aan na de combinatie van de twee programma's.
De deelnemers klonken gemiddeld maar liefst vijf keer zo vrouwelijk na de training
Maar wat ben je met deze cijfers? Voor de meesten is het ultieme doel om vrouwelijk te klinken voor zichzelf en anderen. En dat zie je niet altijd aan akoestische parameters. Naast de stemopnames organiseerde ik een luisterexperiment. Hierin luisterden 75 luisteraars naar 150 opnames en gaven ze een beoordeling over de mannelijkheid/vrouwelijkheid.
Oef, ze hoorden een verschil. En wat voor een! De deelnemers klonken gemiddeld maar liefst vijf keer zo vrouwelijk na de training. Beide trainingen bleken noodzakelijk om vrouwelijker te klinken. De volgorde van het programma, bv. eerst toonhoogte, daarna klankkleur en uitspraak, veranderde het eindresultaat niet.
In de oren van de luisteraars klonk 7% van de transgender vrouwen vrouwelijk voor de training. Na de training steeg dit tot 33%.
Daarnaast bleek dat de deelnemers zich na de training veel beter voelden over hun stem. En niet alleen luisteraars hoorden een verschil, ook zijzelf scoorden hun stem vrouwelijker en voelden dat ze dichter kwamen bij de stem van hun dromen.
Emoties
Tot slot deden we bij elke deelnemer een interview om te polsen naar hun ervaringen over het trainingsprogramma. Doorgaans las ik, gelukkig maar, zéér positieve ervaringen. Niet elke stemtechniek werkte voor iedereen en de trainingsdoelen kunnen voor iedereen anders zijn in de praktijk. Een periode van tien sessies gedurende tien weken was voor velen te kort om de technieken in het dagelijks leven volledig toe te passen.
In de toekomst moet er meer emotionele counseling gebeuren tijdens logopedische sessies om negatieve emoties of verkeerde aansprekingen aan de telefoon aan te pakken. Samenwerking met de psycholoog of psychiater kan hierbij noodzakelijk zijn.
‘Nu durf ik eindelijk de telefoon op te nemen’
Daarnaast kan de logopedist de persoon versterken in hun zelfvertrouwen om de stem te gebruiken. Een deelneemster uit mijn onderzoek merkte na de training al verbeteringen op over spreekangst aan de telefoon: ‘Nu durf ik eindelijk de telefoon op te nemen, in tegenstelling tot vroeger. Wanneer een vriend mij belde, stuurde ik een berichtje. Nu zou ik direct durven terugbellen, dat is echt wel anders nu.’
Via mijn doctoraat draag ik bij aan de wetenschappelijk onderbouwde informatie voor logopedisten om verschillende stemtechnieken te gebruiken in training voor transgender vrouwen. Bovendien is voor vele transgender personen de stem een missend puzzelstuk binnen hun transitie. Als logopedist kan je absoluut bijdragen om dat puzzelstuk op zijn plaats te laten vallen en personen meer zelfvertrouwen te geven om te zijn wie ze willen zijn in onze maatschappij. En dan valt die vervelende opmerking aan de telefoon misschien ook iets minder zwaar…
Clara Leyns dingt mee naar de Vlaamse PhD Cup 2023. Ontdek meer over dit onderzoek op www.phdcup.be.
