Mediteren kan schadelijk zijn. Het kan zelfs geestelijke gezondheidsproblemen verergeren.
Omdat je mindfulness gratis thuis kunt beoefenen, klinkt het vaak als de perfecte remedie tegen stress en mentale gezondheidsproblemen. Mindfulness is een soort van op het boeddhisme gebaseerde meditatie waarbij je je concentreert op het bewust ervaren van alles wat je denkt en voelt in het huidige moment.
Het eerste geregistreerde bewijs voor mogelijk negatieve bijwerkingen is meer dan 1500 jaar oud. Het Dharmatrāta Meditatiegeschrift, geschreven door een gemeenschap van boeddhisten en gevonden in India, beschrijft verschillende praktijken en bevat verslagen van symptomen van depressie en angst die kunnen optreden na meditatie. Het beschrijft ook cognitieve afwijkingen die in verband worden gebracht met episodes van psychose, dissociatie en depersonalisatie (wanneer mensen het gevoel hebben dat de wereld ‘onwerkelijk’ is).
In de afgelopen acht jaar was er een golf van wetenschappelijk onderzoek op dit gebied. Deze onderzoeken tonen aan dat bijwerkingen niet zeldzaam zijn. Een studie uit 2022 keek naar 953 mensen in de VS die regelmatig mediteerden. Het onderzoek toonde aan dat meer dan 10 procent van de deelnemers bijwerkingen ondervond met een significante negatieve impact op hun dagelijks leven, die minstens een maand aanhielden.
Volgens een overzicht van meer dan veertig jaar onderzoek dat in 2020 werd gepubliceerd, zijn de meest voorkomende bijwerkingen angst en depressie. Deze worden gevolgd door psychotische of waandenkbeelden, dissociatie of depersonalisatie, en angst of terreur.
Onderzoek toonde ook aan dat nadelige effecten kunnen optreden bij mensen zonder eerdere mentale gezondheidsproblemen en bij mensen die slechts matig zijn blootgesteld aan meditatie, en dat ze kunnen leiden tot langdurige symptomen.
‘Kapitalistische spiritualiteit’
De westerse wereld heeft ook al lange tijd bewijs voor deze nadelige effecten. In 1976 zei Arnold Lazarus, een sleutelfiguur in de cognitief-gedragswetenschappelijke beweging, dat meditatie bij willekeurig gebruik ‘ernstige psychiatrische problemen zoals depressie, agitatie en zelfs schizofrene decompensatie’ kan veroorzaken.
Er is bewijs dat mindfulness het welzijn van mensen ten goede kan komen. Het probleem is dat mindfulness coaches, video's, apps en boeken mensen zelden waarschuwen voor de mogelijke nadelige effecten.
Hoogleraar management en gewijd boeddhistisch leraar Ronald Purser schreef in zijn boek McMindfulness uit 2023 dat mindfulness een soort ‘kapitalistische spiritualiteit’ is geworden. Alleen al in de VS is meditatie 2,2 miljard dollar waard. En de leidende figuren in de mindfulness industrie zouden zich bewust moeten zijn van de problemen met meditatie. Jon Kabat-Zinn, een sleutelfiguur achter de mindfulnessbeweging, gaf in 2017 in een interview met de Guardian toe dat ‘90 procent van het onderzoek [naar de positieve effecten] ondermaats is.’
In zijn voorwoord van het Britse Mindfulness All-Party Parliamentary Report uit 2015 suggereert Jon Kabat-Zinn dat mindfulness-meditatie uiteindelijk kan transformeren ‘wie we zijn als mensen en individuele burgers, als gemeenschappen en samenlevingen, als naties, en als soort.’
Dit religieus aandoende enthousiasme voor de kracht van mindfulness om niet alleen individuele mensen te veranderen, maar ook de koers van de mensheid, is gemeengoed onder voorstanders. Zelfs veel atheïsten en agnosten die mindfulness beoefenen geloven dat deze beoefening de kracht heeft om vrede en compassie in de wereld te vergroten.
De mediadiscussie over mindfulness is ook enigszins onevenwichtig. In 2015 bevatte mijn boek met klinisch psycholoog Catherine Wikholm - Buddha Pill - een hoofdstuk waarin het onderzoek naar de negatieve effecten van meditatie werd samengevat. Het werd breed verspreid door de media, waaronder een artikel in New Scientist en een BBC Radio 4 documentaire.
Maar er was weinig media-aandacht in 2022 voor het duurste onderzoek in de geschiedenis van de meditatiewetenschap (meer dan 8 miljoen US dollar, gefinancierd door de onderzoeksorganisatie Wellcome Trust). De studie testte van 2016 tot 2018 meer dan 8.000 kinderen (11-14 jaar) op 84 scholen in het Verenigd Koninkrijk. De resultaten toonden aan dat mindfulness er niet in slaagde het mentale welzijn van de kinderen te verbeteren in vergelijking met een controlegroep, en mogelijk zelfs nadelige effecten had op kinderen die risico liepen op mentale gezondheidsproblemen.
Ethische implicaties
Is het ethisch verantwoord om mindfulness-apps te verkopen, mensen meditatielessen te geven of zelfs mindfulness te gebruiken in een klinische praktijk zonder de nadelige effecten ervan te vermelden? Gezien het bewijs van hoe gevarieerd en veelvoorkomend deze effecten zijn, zou het antwoord nee moeten zijn.
Veel meditatie- en mindfulnessleraren geloven echter dat deze praktijken alleen maar goed kunnen doen en zijn niet op de hoogte van de mogelijke nadelige effecten. Het meest voorkomende verhaal dat ik hoor van mensen die last hebben gehad van nadelige meditatie-effecten is dat de leraren hen niet geloven. Ze krijgen meestal te horen dat ze gewoon door moeten gaan met mediteren en dat het dan vanzelf wel weer overgaat.
Het onderzoek naar hoe je veilig meditatie kunt beoefenen is nog maar net begonnen, wat betekent dat er nog geen duidelijk advies is om aan mensen te geven. Een breder probleem is dat meditatie te maken heeft met ongewone bewustzijnstoestanden en dat we geen psychologische theorieën hebben om die toestanden te begrijpen.
Maar er zijn bronnen die mensen kunnen gebruiken om meer te leren over deze negatieve effecten. Deze omvatten websites die gemaakt zijn door mediteerders die ernstige bijwerkingen hebben ervaren, en academische handboeken met speciale hoofdstukken over dit onderwerp. In de VS is er een klinische dienst gewijd aan mensen die acute en langdurige problemen hebben ervaren, geleid door een mindfulness onderzoeker.
Voor nu, als meditatie gebruikt moet worden als een welzijns- of therapeutisch hulpmiddel, moet het publiek geïnformeerd worden over de potentiële schade ervan.
