Net als zowat alles in ons hoofd en lijf zijn dromen er niet zomaar. Liesbeth Gijsel, hoofdredacteur van Eos Psyche&Brein, over de functie van dromen.
Een gedekte tafel met wafels met poedersuiker. Het water komt me in de mond. Ik ben opnieuw zwanger. Van een tweeling! De ontzetting die op dat besef volgt. Een wilde achtervolging door een woest uitziende man met een hakmes. De doodsangst die door mijn lijf davert. En die me, net op het moment dat de moordenaar me inhaalt, met een klap wakker schudt.
Het is maar een greep uit mijn meest recente dromen. Over de betekenis van dromen zijn al boeken vol gepend. In de beste freudiaanse traditie zou je in de achtervolgingsdroom een onbewust verlangen kunnen lezen om gestraft te worden. In de droom over eten een fixatie in de orale fase.
Gelukkig kunnen we dit soort droomanalyses grotendeels naar de prullenbak verwijzen. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat dromen de uiting zouden zijn van onderdrukte verlangens. Toch zijn ze niet betekenisloos. Net als zowat alles in ons hoofd en lijf, zijn dromen er niet zomaar. Wetenschappers krijgen langzaam maar zeker zicht op de functie van dromen – of liever: functies, want het zijn er meerdere.
Dromen over gevaren zouden een soort generale repetitie zijn voor als het er echt om spant. Veel nut heeft dat niet in de westerse wereld, maar het lijkt aannemelijk dat het een overblijfsel is uit onze tijd als jager-verzamelaar, toen je nog beducht moest zijn voor sabeltandtijgers en rivaliserende stammen.
Belangrijker is wellicht de geheugenfunctie van dromen en slapen. Terwijl je slaapt, reconstrueer je wat je hebt beleefd om de belangrijkste zaken in je geheugen te prenten. Het gaat niet om een exacte weergave - het brein gaat soms heel creatief te werk. Zeker is dat wij zelf de grondstof leveren voor die dromen: We are such stuff as dreams are made on, schreef Shakespeare al. Ons brein kneedt wat al aanwezig is en maakt daar bizarre verhalen van.
Die creaties kan je bewust sturen, beweren wetenschappers als Tim Post. Neem je voor om in een nachtmerrie je angst in de ogen te kijken, of stel vragen aan de personages die in je droom opduiken om daar zelf wat uit te leren. Er vallen wel wat kanttekeningen te maken bij de wetenschappelijkheid van dit soort lucide dromen. Meer onderzoek zal uitwijzen of we daar echt wat mee kunnen, bijvoorbeeld om van nachtmerries en posttraumatische stress af te komen.
Voor mezelf hoop ik op meer dromen van het wafeltype. Niets vrolijkers om mee op te staan dan de herinnering aan een wafelenbak die recht uit een Nero-strip lijkt te komen.
