IJzertekort leidt gewoonlijk tot bloedarmoede (anemie) dat gepaard kan gaan met vermoeidheid, hoofdpijn, hartkloppingen, kortademigheid en koude handen en voeten. Een recente data-analyse uit Taiwan vond ook een verband met psychische problemen: de studie toont een associatie aan tussen bloedarmoede door een ijzertekort en een verhoogd risico op psychiatrische stoornissen.
De onderzoekers vergeleken psychiatrische diagnoses tussen volwassen patiënten met bloedarmoede door ijzertekort en mensen zonder dit tekort. Ze volgden alle proefpersonen een jaar lang op. Via een statistisch model dat de mate van samenhang berekent, kwamen ze tot de conclusie dat de groep met een ijzertekort meer diagnoses kreeg van angststoornissen, depressie, slaapstoornissen en psychosen.
Dat is een belangrijke bevinding, want ijzertekort komt wereldwijd voor bij meer dan 2 miljard mensen, en is daarmee een van de meest voorkomende voedingstekorten. Een op vijf vrouwen lijdt eraan door hevig bloedverlies tijdens de menstruatie. Ook mensen die meer ijzer verbruiken, zoals zwangere vrouwen, kunnen tijdelijke tekorten krijgen.
Moeilijk te interpreteren verband
Professor in de neurologie Patrick Santens (UGent) merkt op dat de Taiwanese studie niet ingaat op de oorzaken van het ijzertekort, terwijl een aantal van deze oorzaken op zichzelf gelinkt kunnen worden aan neuropsychiatrische stoornissen: 'Een tekort aan ijzer kan voorkomen bij een verminderde inname door onvoldoende of slechte voeding, bijvoorbeeld bij mensen in armoede of met een eenzijdig voedingspatroon. Deze omstandigheden zijn in se risicofactoren voor neuropsychiatrische stoornissen. Slechte voeding tijdens de zwangerschap kan bovendien leiden tot ontwikkelingsproblemen bij het kind. Een rechtstreeks verband tussen psychiatrische stoornissen en ijzertekort als geïsoleerde factor is dus niet altijd eenvoudig aan te tonen.'
Volgens hem is het lastig om een effect van enkel ijzertekort op psychiatrische stoornissen te onderzoeken. De opname van ijzer is namelijk complex en een samenspel tussen verschillende organen, eiwitten, mineralen en enzymes: 'Afwijkingen in elk van deze stappen kunnen leiden tot ijzerdeficiëntie, maar ook tot hersenafwijkingen an sich. Het tegelijkertijd voorkomen van meerdere aandoeningen bemoeilijkt het onderzoek naar het aandeel van ijzertekort.'
'Bij volwassenen en ouderen zien we ijzertekort frequent als gevolg van een verhoogd verlies, bijvoorbeeld bij menstruele bloedingen of microscopisch bloedverlies in het maagdarmstelsel door maagontstekingen, maagzweren of darmontstekingen', zegt Santens. 'Dat er een link is tussen stress en het optreden van deze maag- en darmklachten, is al langer bekend. Een uniek verband met ijzertekorten is dus moeilijk te interpreteren, omdat meerdere factoren een rol spelen.'
IJzersterk brein en rusteloze benen
Voorgaand onderzoek toonde al aan dat ijzer een belangrijke rol speelt in de functionering en ontwikkeling van ons brein. Het regelt onder andere de verwerking en balans van bepaalde neurotransmitters (chemische boodschappers in de hersenen) zoals glutamaat en GABA. Een tekort aan ijzer zou daarom kunnen zorgen voor geheugen- en gedragsproblemen, maar ook voor emotionele moeilijkheden.
IJzer zorgt voor de aanmaak van hemoglobine in het bloed, dat verantwoordelijk is voor het zuurstoftransport naar onze hersenen. Professor in de psychiatrie Kurt Audenaert (UGent) vermoedt dat de gevonden associatie door de Taiwanese onderzoekers daarmee te maken kan hebben: 'Een verminderd zuurstoftransport in het bloed zorgt voor minder energie en meer vermoeidheid, wat gelinkt kan zijn aan (symptomen van) ziektebeelden.' Ook Santens beaamt dat de symptomen bij ijzertekort vooral gerelateerd zijn aan vermoeidheid. Opvallend is volgens hem dat er één neurologische aandoening is die met zekerheid frequenter voorkomt bij ijzertekort: het restless legs syndroom, of avondlijke onrust in de benen waardoor de neiging ontstaat om ze te bewegen. Het innemen van ijzertabletten is, bij een vaststelling van ijzertekort, deel van de behandeling voor deze stoornis.
Dan maar een pilletje?
Uit de Taiwanese studie blijkt dat wanneer de proefpersonen met bloedarmoede door een ijzertekort ijzersupplementen namen, het risico op psychiatrische stoornissen daalde. Opvallend was vooral het veel lagere risico op slaapstoornissen. Bij patiënten die een ander supplement kregen, bleef de associatie met psychiatrische aandoeningen even groot.
Het onderzoek mag volgens professor Audenaert echter niet leiden tot het preventief nemen van ijzer of vitaminesupplementen, omdat er ook aan een teveel aan ijzer risico’s verbonden zijn. Eerst moet er een tekort opgespoord worden door een arts, die het daarna gepast zal behandelen.
