De coronapandemie confronteert de samenleving met een golf van eenzaamheid. Hoewel het probleem al langer bestaat, weten experts nog steeds niet goed hoe ze het moeten aanpakken.
Om de hoek bij de Eos-redactie bevindt zich De Pretstraat. De naam verwijst naar een Antwerps koopliedengeslacht, maar sinds enige tijd mag je hem ook letterlijk nemen. Een paar zomers geleden kreeg de straat door de bewoners een make-over. Er kwamen zelfgemaakte zitbanken, groene tapijten en tijdelijke groentetuintjes, zelfs een speelhoek en een bar. Nu staan er gigantische bloembakken op de stoep en op plaatsen waar vroeger auto’s parkeerden. Ze geven de oude kasseistraat een groene en levendige aanblik.
Tuin- of leefstraten geven de buurt terug aan de inwoners. Ze stimuleren de samenhorigheid, versterken de sociale cohesie en vormen een wapen tegen grootsteedse problemen zoals verloedering, criminaliteit en eenzaamheid. De coronacrisis heeft dat laatste pijnpunt op de voorgrond gesteld. Enquête na enquête drukken onderzoekers ons met de neus op de negatieve impact die de pandemie heeft op de mentale gezondheid. Vooral jongeren, vrouwen en stadsbewoners hebben het moeilijk.
Deze recente vloedgolf van eenzame gevoelens zal volgens experts samen met de coronacrisis weer verdwijnen. Maar de kern van het probleem was er al voordien en zal op de agenda blijven. Eenzaamheid hangt samen met afkomst, burgerlijke staat, werksituatie en financiële positie. De gevolgen van chronische eenzaamheid op lichaam en geest zijn verwoestend. Je kunt het vergelijken met een stresstoestand die maar niet voorbijgaat. Het immuunsysteem staat permanent onder druk, de risico’s op een te hoge bloeddruk, hart- en vaatziektes, depressies, alzheimer en kanker nemen toe. Eenzame ouderen worden sneller immobiel, wat hun penibele toestand nog verergert. Eenzaamheid als zelfversterkend proces.
Hoe is het met de samenleving zo ver kunnen komen dat samenhorigheid, een van de meest essentiële behoeften, zo verwaarloosd wordt?
In het recente De eenzame eeuw plaatst Brits econoom Noreena Hertz de eenzaamheidscrisis in het ruimere economische, politieke en maatschappelijke ecosysteem. Hoe is het met de samenleving zo ver kunnen komen dat samenhorigheid, een van de meest essentiële behoeften, zo verwaarloosd wordt? Hertz wijst op de digitalisering die onze manier van leven en werken vormgeeft. Al vóór de intrede van het virus was de overgang naar een contactloze maatschappij vergevorderd. We zien nog amper mensen als we online bankieren, officiële documenten aanvragen of winkelen. Smartphones en sociale media zijn de instrumenten, de oorzaken liggen volgens Hertz dieper. Het neoliberale kapitalisme, dat sinds de jaren 1980 de dominante ideologie is, vergrootte de ongelijkheid en liet in naam van zelfredzaamheid iedereen achter die niet mee kon.
Er zijn pilletjes tegen eenzaamheid in aantocht, maar experts in de nieuwe Eos verwachten niet al te veel heil van medicatie. Daarvoor is het probleem te complex. Het klinkt wat wollig, maar de remedies liggen in een inclusievere samenleving, met sterke sociale netwerken op verschillende niveaus. Ook eenvoudige veranderingen in het publieke domein, zoals in de Antwerpse Pretstraat, spelen daarbij een rol.
