In Touché, het populaire programma op Radio 1, vertelde auteur Griet Op de Beeck op 20 oktober 2024 over haar zoektocht naar een antwoord op haar mentale problemen. Tijdens haar therapie, waarbij ze ook ketamine gebruikte als antidepressivum, kwamen herinneringen boven van seksueel misbruik die ze zou verdrongen hebben en waar ze zich niet bewust van was. Kan dat?
Waar komt dit nieuws vandaan?
In het radio-interview Touché op Radio 1 van zondag 20 oktober, vertelde Griet Op de Beeck openhartig over ‘pittige seksuele beelden die je niet wil zien’, verwijzend naar misbruik door haar vader als kind. Die beelden zou ze naar eigen zeggen geblokkeerd hebben. Ze werd er zich voor het eerst van bewust tijdens een traumatherapie (1).
Het geneesmiddel ketamine zou geholpen hebben om haar traumatische herinneringen terug te brengen. Ketamine, bekend als partydrug, werd in 2023 goedgekeurd om in lagere dosering te gebruiken bij depressies die niet of onvoldoende reageren op antidepressiva.
In een brochure over de neusspray Sprevato®, de merknaam van ketamine, legt de producent uit dat het middel kan leiden tot waarnemingsstoornissen (2). Los daarvan, stelt zich de vraag of traumatische gebeurtenissen überhaupt kunnen opgeslagen worden in je brein zonder dat je daar herinneringen aan hebt.
Hoe moet je dit nieuws interpreteren?
Lichaamsgerichte traumatherapie is gericht op het idee dat het brein uit drie delen bestaat die zich in de loop van de evolutie apart zouden ontwikkeld hebben:
- Het reptielenbrein, onderaan, zou als eerste ontwikkeld zijn. Het regelt de basisfuncties, zoals eten, slapen en ademen.
- Daarboven zou het zoogdierenbrein zich ontwikkeld hebben. Dat brein staat in voor emoties, zoals gevaar evalueren, inschatten wat leuk of eng is, en kiezen wat belangrijk is en wat niet.
- Als bovenste laag is er dan de (neo)cortex. Die zou het dikst zijn bij mensen. Dat maakt je in staat om taal en abstract redeneren toe te passen, en je dus rationeel te gedragen.
Als gevolg van deze onderverdeling zou een trauma op jonge leeftijd impact kunnen hebben op je brein, zonder dat de bewuste herinneringen opgeslagen zijn in de daarvoor verantwoordelijke hersendelen (cortex). Psychiater Bessel van der Kolk beweert in zijn boek The Body Keeps the Score (3) dat traumatische gebeurtenissen ‘in je lichaam’ zijn opgeslagen. Dat trauma komt dan tot uiting via allerlei klachten.
De drie-hersenen-in-één-theorie deelt het brein op in drie aparte delen of lagen, en suggereert zo een competitie tussen emotie en rede. Dat is een te simplistische benadering (4,5), die ver afstaat van wat we ondertussen weten over de werking van het brein (6). Zo is het brein bijvoorbeeld niet ontwikkeld door nieuwe lagen die op oude lagen groeiden. Het brein werkt als een netwerk en functioneert als één geheel (5).
Andere verklaringen voor psychische klachten
Vroege ervaringen kunnen een invloed hebben op de ontwikkeling van je brein. Het risico bestaat dat je actuele klachten verklaart door ongekende trauma’s die je hebt meegemaakt. Er zijn talrijke andere factoren die mee bepalen hoe je je in het hier en nu voelt.
Eerdere herinneringen opnieuw creëren
Dat je dankzij therapie herinneringen kan ophalen uit je lichaamsgeheugen en je daar weer bewust van kan worden, is een straffe bewering. Veel van wat we weten over de werking van het geheugen, spreekt die bewering tegen.
- Je geheugen werkt niet als een videorecorder of fotoalbum waarin elke ervaring exact opgeslagen is. Een beter beeld is dat, telkens wanneer je een herinnering ophaalt, je die opnieuw creëert (7). Latere ervaringen kleuren dus ook hoe je eerdere ervaringen ophaalt.
- Onderzoek toont aan hoe ooggetuigen bij een gebeurtenis sterk kunnen verschillen (8).
- Bovendien is meermaals wetenschappelijk aangetoond dat we in het proces van herinneringen ophalen gevoelig zijn voor suggestie (9). Zo kunnen suggestieve vragen leiden tot nieuwe zogenaamde pseudoherinneringen: je raakt overtuigd dat je iets hebt meegemaakt, ook al is dat niet het geval.
Impact van pseudoherinneringen
Een verklaring voor je huidige klachten kan natuurlijk helpen, ook als je niet zeker bent of die herinneringen daadwerkelijk hebben plaatsgevonden. Maar het kan ook schadelijke gevolgen hebben voor je omgeving en je familie.
Conclusie
Als je in een therapie herinneringen ophaalt die je daarvoor nooit had, gaat het eerder om pseudoherinneringen die ontstaan zijn als gevolg van suggestie. Er is geen wetenschappelijk bewijs dat traumatische herinneringen onbewust in je lichaam worden opgeslagen. Het geheugen werkt niet als een videorecorder. Latere ervaringen en gebeurtenissen kleuren onze herinneringen. Zogenaamde verdrongen herinneringen ophalen kan schadelijke gevolgen hebben voor jezelf en je omgeving.
Referenties
Deels gebaseerd op een artikel van Kris Martens.
(2) Janssen. Spravato, esketamine neusspray. Brochure voor professionele zorgverleners. November 2021.
(3) Van der Kolk, B. A. The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking. 2014.
(4) Veldhuizen, R. Ons reptielenbrein. Skepter. 2020.
(5) Barrett, L. F. Seven and a half lessons about the brain. New York: Houghton Mifflin Harcourt. 2020.
(6) Cesario, J., Johnson, D. J., & Eisthen, H. L. Your brain is not an onion with a tiny reptile inside. Current Directions in Psychological Science 2020; 29(3): 255–260. https://doi.org/10.1177/0963721420917687
(7) Conway M. A., & Pleydell-Pearce C. W. The construction of autobiographical memories in the self-memory system. Psychological Review 2000; 107: 261–288.
(8) Ridley, Anne; Gabbert, Fiona and La Rooy, David, eds. Suggestibility in Legal Contexts: Psychological Research and Forensic Implications. London: Wiley-Blackwell. 2013. ISBN 978-0-470-66369-1
(9) Otgaar, H., Horselenberg, E., Wessel, I., Jelicic, M., Vredeveldt, A. & Van Koppen P. Verdrongen en valse herinneringen. De Psycholoog 2021;56(12).
