'Er komt een piek van psychische problemen aan'

Er komt niet alleen een golf aan corona-besmettingen aan, maar ook een golf van psychische problemen, verwachten psychologen. ‘Het zorgpersoneel staat onder enorme druk’, zegt Koen Lowet van de Vlaamse Vereniging voor Klinisch Psychologen (VVKP). In de ziekenhuizen worden psychologen volop ingezet om het medisch personeel op de spoed- en intensieve afdelingen te ondersteunen. Daarnaast leven er veel angsten onder de bevolking, en wie al psychische problemen had, krijgt het vaak nog moeilijker door de coronacrisis en het wegvallen van sociaal contact.

De psychische hulpverlening voor patiënten in psychiatrische centra gaat gewoon door. ‘Maar het personeel heeft amper beschermend materiaal, want ze hebben alles afgestaan aan de ‘gewone’ ziekenhuizen’, zegt Lowet. ‘En dat terwijl sommige psychiatrische afdelingen in quarantaine zijn omdat er vermoedelijke coronapatiënten liggen die milde symptomen vertonen en die niet getest worden omdat de tests zijn voorbehouden voor ernstig zieken.’ ‘Contact en nabijheid is heel belangrijk in de psychische hulpverlening’, zegt Thomas Pattyn, psychiater in het Universitair Psychiatrische Centrum in Leuven. ‘Maar we mogen elkaar niet besmetten. Soms kunnen we niet anders dan fysiek contact hebben met patiënten, die bijvoorbeeld een crisis beleven. En dat zonder beschermend materiaal. Ja, dan nemen wij toch dat risico.’

De overige mentale hulpverlening schakelt zoveel mogelijk over op therapie op afstand. ‘De praktijken van psychologen blijven allemaal open’, benadrukt Lowet. ‘Al bieden ze enkel digitale zorg. Dat gebeurt niet via reguliere tools als Skype of WhatsApp, maar via beveiligde tools voor gesprekken, omwille van de privacy. Het kost wel wat om die te kunnen gebruiken, dus we rekenen op de overheid om ons hier financieel in tegemoet te komen.’ In veel instellingen voor geestelijke gezondheidszorg is de dagtherapie noodgedwongen stopgezet. Pattyn spreekt van een gigantische omschakeling, waar veel hulpverlening en patiënten niet helemaal klaar voor zijn. 

Ook als de hulpverlening op afstand blijft doorgaan, verwachten psychologen en psychiaters problemen. ‘Als je erover doordenkt, is het moeilijk om een patiëntengroep te bedenken die niet een toename van klachten zal doormaken ten gevolge van de coronacrisis’, schrijft psychiater Sisco van Veen (UMC Utrecht) in een bijdrage voor het vakblad De Jonge Psychiater. Hij noemt patiënten met obsessief-compulsieve stoornissen (zoals smetvrees) of een angstoornis. En de social distancing-maatregelen hebben ongetwijfeld ook gevolgen voor mensen met een depressie of suïcidale gedachten, de nieuwe regels brengen ook mensen met autisme in de problemen. 

Er zijn heel wat patiënten uit het ziekenhuis vertrokken omdat ze bij hun familie willen zijn, zegt Pattyn. Tegelijk ziet hij de vraag naar opnames stijgen, vooral van mensen die al psychische problemen hadden. ‘Velen zitten in een kwetsbare sociale situatie’, zegt Pattyn. ‘Ze zijn alleen, een kwartiertje bellen is niet te vergelijken met normale sociale contacten, en de drukte van het hamsteren kunnen ze niet aan. Hun netwerk wordt on hold gezet en daar zijn vooral mensen die al in psychische behandeling waren heel gevoelig voor. Wij krijgen veel telefoontjes van patiënten die zeggen dat ze het niet aankunnen.’

Van Veen wijst er ook op dat teleconsulten niet zaligmakend zijn. ‘Is een diagnose stellen wel mogelijk via een beeldscherm? Starten we medicatie op op afstand?’ Hij verwacht dat minder mensen minder adequaat behandeld zullen worden zolang de coronamaatregelen aanhouden. 

Lowet merkt bovendien dat veel mensen huiverig staan tegenover digitale psychologische hulpverlening. ‘Terwijl huisartsen wel overstelpt worden door patiënten met psychische klachten.’ De coronacrisis zorgt voor stress, angst en echtelijke ruzies. Paniekaanvallen kunnen optreden, en de symptomen daarvan (onder meer benauwdheid, kortademigheid, zweten) hebben wel wat weg van corona, wat de paniek alleen nog doet toenemen. ‘Mensen stellen hun zorgvraag uit’, zegt Lowet. ‘Daarom verwachten we heel binnenkort een grote toename. We doen een oproep om zeker niet te wachten: nu kunnen we het nog aan, er zijn zorgverleners genoeg.’

In Nederland is intussen een gratis Corona-hulplijn opgestart voor mensen die angstig zijn naar aanleiding van de coronacrisis. Die is er in België (nog) niet, maar gratis bellen kan wel naar Tele-Onthaal. Ook heeft de vereniging van psychologen tips verspreid om jezelf mentaal gezond te houden in deze social distancing-tijden. Lowet: ‘Zorg voor structuur en routine in je dagen, spreek over corona met je kinderen, doe aan lichaamsbeweging en blijf verbonden met elkaar.’

Ook op de hulpverleners heeft de coronocrisis een mentale impact. ‘Dit is bevreemdend’, zegt Pattyn. ‘In deze situatie heb je de gezonde neiging om weg te lopen van het gevaar, maar de medische sector moet er net naartoe.’ Hij verwacht een gigantische weerslag. ‘Op dit moment speelt vooral de vermoeidheid. Zorgverleners draaien dubbele shifts om alles goed voor te bereiden, want de ergste piek moet nog komen. Iederee zit in adrenaline-modus. Maar dit is geen sprint, dit wordt een marathon. Hoe houden we dit vol? Bovendien verzwakt oververmoeidheid je immuunsysteem en dat kunnen we nu echt niet gebruiken.’

Daarnaast zullen hulpverleners ook last krijgen van stress, angsten en trauma’s. Pattyn: ‘Er komen veel overlijdens aan, en dat is zwaar om te dragen, als je alles hebt geprobeerd om patiënten te redden. We zullen handen te kort hebben om iedereen psychische hulp te bieden.’ Om die piek wat af te zwakken werken we aan video’s die uitleggen dat het normaal is om angstig te zijn en twijfels te hebben als hulpverlener, en hoe je daarmee om kunt gaan.’

Pattyn wil benadrukken dat psychische hulpverlening geen luxe is. ‘Dit is nu broodnodig, en we moeten er meer op inzetten.’