In de provincie Antwerpen is iedereen verplicht een mondmasker te dragen in de publieke ruimte. Op andere plekken in België geldt die verplichting vaak op openbare plekken waar anderhalve meter afstand houden niet mogelijk is, zoals drukke winkelgebieden. Ook sommige Nederlandse gemeenten gaan met mondmaskers experimenteren. Is die verplichting wel verstandig? En wat zijn de psychologische effecten van het langdurig dragen van een mondkapje? Eos vroeg het aan drie experts. ‘Iedereen zal anders op de mondkapjesplicht reageren’, legt Arie Dijkstra, hoogleraar Sociale Psychologie van Gezondheid en Ziekte (Rijksuniversiteit Groningen), uit. ‘De maatregel kan voor sommigen belonend werken, en bij een kleine minderheid juist angstig maken of voor fysiek ongemak zorgen’. Hij vindt de verplichting een vergaande maatregel, maar ziet wel het nut ervan in.

Er zitten wel degelijk psychologische voordelen aan de verplichting. ‘Als je bijvoorbeeld bang bent om besmet te raken, kan het dragen van een mondkapje die dreiging verminderen. En als je zelf geen angst voelt kan het dragen van een mondmasker ook voor een verantwoordelijkheidsgevoel zorgen. Dat werkt eveneens belonend,’ meent Dijkstra. ‘Het zal vooral even wennen zijn’, zegt Kai Jonas, Hoogleraar Toegepaste Sociale Psychologie (Maastricht University).

‘Langzaamaan zal het dragen van een mondkapje normaal worden.’ Jonas benadrukt dat het dragen van een mondmasker vooral anderen beschermt. ‘Het is pro-sociaal gedrag, en daarom begrijpt niet iedereen waarom het moet, vooral mensen die buiten de risicogroep vallen vinden dat soms lastig.’

‘Het mondkapje herinnert ons aan het coronavirus,’ zei hoogleraar Gezondheidspsychologie Andrea Evers (Universiteit Leiden) vorige week tegen EenVandaag. ‘Die signaalfunctie is heel belangrijk om ons eraan te herinneren dat we bijvoorbeeld afstand moeten houden’, stelde ze. De psychologen stemmen in en verwerpen het idee dat mondkapjes voor schijnveiligheid zouden zorgen. ‘Uit geen enkel wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het dragen van mondkapjes voor schijnveiligheid zorgt, en dat we ons daardoor misschien minder aan de maatregelen houden’, zegt Dijkstra. Recente onderzoeken uit Duitsland en Italië wijzen juist uit dat mensen die mondkapjes dragen meer afstand tot elkaar houden. ‘Genoeg redenen om een mondkapjesplicht in te voeren’, vindt Matthias Wieser, hoogleraar Klinische en Biologische Psychologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. ‘Het is makkelijk, goedkoop, en er is genoeg bewijs dat het de verspreiding van het virus tegengaat als genoeg mensen de maatregel opvolgen.’

Toch zijn er ook enkele nadelen aan het opzetten van een mondmasker. ‘De fysieke ervaring kan onprettig zijn’, zegt Dijkstra. ‘Je bril beslaat, het doet pijn, je gaat meer zweten.’ Sociaal contact zal met een mondkapje aanvankelijk ook wat moeizaam verlopen, verwachten de onderzoekers. ‘Emoties van gezichten aflezen is moeilijker en intieme gesprekken voeren voelt wat vreemd door het verlies aan non-verbale informatie’, zegt Dijkstra. Volgens Jonas, ook werkzaam aan de Chinese University Hong Kong, zullen we ons gemakkelijk aanpassen en leren om emoties af te lezen van een gezicht met een mondkapje. ‘In Azië is het juist de norm om een mondkapje te dragen, daar loop ik bijvoorbeeld zelfs hard met een mondmasker. Niemand stelt daar nog vragen over. In het Westen is het nieuw en daarom zal het voor sommigen stressvol of irriterend zijn’, legt Jonas uit. ‘We moeten een mondkapjescultuur ontwikkelen en ons een nieuwe gewoonte eigen maken. Dat gaat, verwacht ik, heel snel, maar tot die tijd zal het voor velen raar voelen en ook moeilijk zijn om minder non-verbale informatie te krijgen.’

Of het dragen van een mondkapje voor angst kan zorgen? Niet op grote schaal, verwacht Wieser. ‘Maar mensen met ademhalingsklachten zoals COPD of astma kunnen wel moeilijkheden ondervinden. En wie kampt met mentale klachten, waaronder paniekstoornissen, claustrofobie of trauma, kan angstig worden en in het ergste geval een paniekaanval krijgen door het dragen van een mondkapje. Dus wees empathisch naar elkaar, sommigen hebben een goede reden om geen mondmasker op te zetten.’ Volgens Wieser kun je als je angst ervaart onder andere proberen om die angst te herkennen en de emotie als normaal te zien. Of je kunt thuis alvast oefenen met het kort opzetten van een mondkapje.

Dijkstra heeft nog wel wat kritiek op de Vlaamse maatregel. ‘Het is wel een beetje een paniekerige beslissing. Uit onderzoek weten we inmiddels dat gedragsbeïnvloeding het beste werkt als je het op specifieke doelgroepen richt. De risicogroep zou dan bijvoorbeeld de meest effectieve mondkapjes krijgen. Nu wordt er met de botte bijl gehakt’, meent Dijkstra. ‘Dat had beter gekund.’