Iedereen ervaart mentale inspanning als onprettig. Vrijwillig een sudoku maken doe je vooral voor de beloning, niet omdat je het denkwerk zo leuk vindt.
Er bestaat al lang een debat onder wetenschappers over de vraag of we mentale inspanning aangenaam vinden of niet. Er zijn onderzoekers die ervan overtuigd zijn dat we denkwerk zoveel mogelijk vermijden omdat het aversief aanvoelt. Maar er zijn er ook die zeggen dat we mentale inspanning juist opzoeken, omdat we het associëren met een beloning zoals positieve feedback.
Tot nu toe werden deze aannames niet getest. Psycholoog Erik Bijleveld van Radboud Universiteit deed dat wel, samen met onderzoekers Louise David en Eliana Vassena. Ze meta-analyseerden een set van 170 studies die gepubliceerd werden in 2019 en 2020 en bestudeerden daarin de mate van irritatie en frustratie die 4.670 unieke proefpersonen – waaronder zorgmedewerkers, militair personeel, kantoormedewerkers en amateursporters - ervaarden tijdens het uitvoeren van verschillende cognitieve taken, zoals het testen van nieuwe apparatuur.
Uit de resultaten bleek dat hard nadenken in zo goed als alle gevallen negatieve gevoelens oproept bij verschillende populaties en taken. ‘De uitkomsten waren echt opvallend: het maakt niet uit waar je woont of wat je beroep is, voor iedereen is nadenken vervelend’, vertelt Bijleveld. Ook wie vaker beloond wordt voor mentale inspanningen, zoals mensen met een universitaire opleiding, ervaren mentaal belastende taken als vervelend. Hun gevoelens zijn net zo negatief als die van mensen die bijvoorbeeld lopendebandwerk uitvoeren.
‘Als je ergens hard voor hebt gewerkt, krijgt het meer betekenis. AI ontneemt ons dat’
‘Van fysiek werk weten we dat mensen het in principe niet graag doen omdat we door onze evolutionaire geschiedenis geneigd zijn om onnodige lichamelijke inspanning zo veel mogelijk te beperken,’ vertelt Bijleveld. ‘Maar over mentale inspanning wisten we dat veel minder. Het verklaart wel waarom je soms ergens aan begint, maar toch snel even je sociale media gaat checken.’
Het draait om beloning
En wat dan met mensen die vrijwillig een sudoku maken, een partijtje schaken of Candy Crush spelen? ‘Dat doen we vooral vanwege de beloning, niet omdat we het nou echt zo leuk vinden’, vertelt Bijleveld. We zijn dus niet intrinsiek gemotiveerd om hard na te denken, maar het goede gevoel dat we ervaren als iets lukt, maakt dat sommige mensen toch graag aan zulke spelletjes beginnen. We denken met andere woorden niet hard na omwille van de inspanning maar ondanks.
Volgens de onderzoekers doen ontwikkelaars van bijvoorbeeld onderwijsmateriaal of nieuwe software er goed aan om rekening te houden met de negatieve gevoelens die hun producten oproepen. Als je wil dat mensen zich graag een nieuwe app of rekenmethode eigen maken, dan is het slim om hen te belonen, bijvoorbeeld door game-elementen zoals mooie effecten of geluidjes toe te voegen.
En wat met generatieve AI, modellen voor kunstmatige intelligentie die zijn ontworpen om bijvoorbeeld nieuwe tekst te genereren? Die kunnen mensen toch veel vervelend denkwerk besparen? ‘Ook dit soort kunstmatige intelligentie maakt het leven niet plezieriger’, vertelt Bijleveld. ‘We ervaren misschien minder vaak negatieve gevoelens tijdens het werk zelf, maar waarderen de uitkomsten van dat werk ook minder omdat ze ons niet zo veel moeite gekost hebben. Als je ergens hard voor hebt gewerkt, krijgt het meer betekenis. AI ontneemt ons dat.’
