De zomerwarmte werkt op ons gemoed. Je wordt er socialer en vrijgeviger van. Maar o wee als de temperatuur naar dertig graden stijgt. Dan krijg je ook figuurlijk een heet hoofd.
Ah, de zomer! Misschien droom je achter je bureau van het strand. Of lig je op dit moment in een strandstoel, genietend van de zon. Een beetje warmte doet deugd …
Vast en zeker. Maar niet alleen dat. De temperatuur heeft uiteenlopende effecten op ons gedrag, en dat hebben we niet altijd onder controle. Ons dagelijks taalgebruik weerspiegelt dat. ‘Hij is heetgebakerd’, ‘De discussie was verhit’ … Uitdrukkingen genoeg die warmte linken aan gedrag. De wetenschap bewijst: temperatuur heeft wel degelijk invloed op je gedrag.
Meest verrassend misschien is het effect op je koopgedrag. Hoe warmer het is, hoe meer spullen we allemaal kopen, zo blijkt uit een onderzoek van Yonat Zwebner van de universiteit van Jeruzalem. Zwebner analyseerde de koopintenties uit de databank van een portaalwebsite die prijzen vergelijkt en bracht die in verband met het weer gedurende een periode van twee jaar. De conclusie gold overigens niet alleen voor ventilators of badkledij maar ook voor horloges, camera’s of telefoons, spullen die geen enkel verband houden met warmte.
De portemonnee raakt verhit
Je koopt niet alleen meer als het warm is, je bent ook bereid meer neer te tellen voor een product. Een experiment, eveneens van Zwebner, heeft aangetoond dat proefpersonen een hogere prijs voor een product aanvaardden in een kamer waar het 26 graden Celsius was dan in een kamer waar het maar 18 graden was. Het verschil bedroeg gemiddeld 10,4 procent en steeg tot 25 procent als het product douchegel was!
Een ander experiment bevestigt dat het wel degelijk de warmte is die je je portemonnee doet opentrekken. Deze keer kregen proefpersonen een warm of een koud voorwerp in handen – een gel voor verstuikingen. Met het warme zakje in de hand wilden zij beduidend meer betalen voor een taart of een verpakking batterijen. Zwebner heeft er ook een verklaring voor. De proefpersonen kregen ook een vragenlijst voorgeschoteld die peilde naar de gevoelens die het gelletje hen had bezorgd. Hoe aangenamer ze de warmte vonden, hoe meer ze wilden neertellen. Dat gevoel van plezier dragen we over op de producten die we zien, meent Zwebner.
Als het warm is in de winkel, tel je voor een nieuwe douchegel makkelijk 25 procent meer neer
Uiteraard speelt er meer mee als het zomer is. De dagen zijn langer, het is vakantie. Dat draagt bij aan ons goede humeur en dus aan de zin in consumeren. Labexperimenten tonen echter aan dat de warmte op zich een effect heeft. Neem dus niet te veel cash mee naar de strandbar, of je betaalt je blauw aan rondjes voor iedereen.
De kracht van het warme kopje
Het behaaglijke gevoel dat warmte je geeft, leidt niet alleen tot koopzucht maar ook tot sociaal gedrag. Hans IJzerman (nu aan de universiteit van Grenoble) en Gün Semin van de Universiteit Utrecht hebben aangetoond dat warmte het gevoel van nabijheid met anderen bevordert. In hun onderzoek moesten de proefpersonen denken aan iemand die ze kenden en aangeven hoe nabij die hen was, via cirkels die meer of minder in elkaar haakten. Intussen hielden ze soms een warm en soms een koud drankje vast. In het eerste geval kozen ze de meest in elkaar gehaakte cirkels.
En dat is niet alles. De Amerikaanse psychologen Lawrence Williams en John Bargh van Yale University hebben ontdekt dat je dezelfde persoon als warmer beoordeelt nadat je een warme kop thee in je handen hebt gehad, vergeleken met ice tea. In een ander experiment toonden Williams en Bargh aan dat warmte je aanzet tot delen en altruïsme.
Hou een kop warme thee vast, en je wordt socialer en altruïstischer
Deze keer trakteerden ze hun proefpersonen eveneens op een drankje. Of op een bon voor een winkel. Die mochten ze voor zichzelf houden of aan een vriend geven. Vooraf kregen ze een warm of gekoeld thermisch zakje in de hand. Drie op de vier proefpersonen met koude handen beslisten de cadeaus zelf te houden, bij warme handen was dat maar de helft.
Aarzel dus niet om languit op het strand in de zon te gaan liggen na een zwempartij. Je zal je niet alleen heerlijk voelen, maar ook sneller je buren te hulp schieten die hun zonnebrandcrème vergaten.
Hittegolf
In deze experimenten kwam de warmte van contact met een voorwerp. Warme dingen activeren verre herinneringen aan contact met onze moeder, menen de onderzoekers. Daardoor versterkt ons sociale zelf. Daarnaast is er de overlap in de hersenen. De insula, een hersengebiedje ter hoogte van de slaap, verwerkt zowel de waarneming van warmte als het gevoel van vertrouwen en andere sociale emoties. Het verklaart misschien ook waarom singles warmer douchen en baden dan mannen en vrouwen met een partner – zoals bleek uit ander onderzoek van Bargh.
Niks dan goeds, dus? Toch niet. Warmte mag geen hitte worden, want dan gaat het goed mis. Tijdens een hittegolf voel je je moe en plakkerig daardoor word je prikkelbaar. Zowel onderzoek in het lab als in het veld bewijst: extreme hitte maakt agressief.
Stijgt de temperatuur boven de dertig graden, dan pieken de politiestatistieken
De gedachte alleen al werkt op ons in, zo blijkt uit een experiment van de Amerikaanse psychologen Nathan DeWall en Brad Bushman. Proefpersonen kregen een reeks woorden te lezen die al dan niet verband hielden met warmte of koude, zoals ‘koken’, ‘ijskoud’ … Vervolgens moesten ze een woord vormen met enkele gegeven letters. Zo kregen ze de combinatie ‘ki--’ voorgeschoteld. Daarmee kan je zowel ‘kiss’ als ‘kill’ vormen. De proefpersonen die vooraf veel woorden hadden gezien die met intense warmte te maken hadden, dachten vaker spontaan aan agressieve woorden als ‘kill’.
Een tweede experiment bevestigde dat effect. De proefpersonen kregen nu verhalen te horen waarbij ze de vijandigheid van de hoofdpersoon moesten inschatten. Die weigerde bijvoorbeeld de huur te betalen zolang de huisbaas zijn appartement niet opnieuw liet schilderen. Als ze voordien ‘hete’ woorden hadden gelezen, vonden de deelnemers zijn houding vijandiger.
Verhitte gemoederen
En het blijft niet bij gedachten en oordelen. De agressiviteit die extreme warmte in ons losmaakt, uit zich ook in ons gedrag. John Cotton (universiteit van Purdue, VS) heeft de Amerikaanse politiestatistieken erop nageslagen. Zodra de thermometer dertig graden aangeeft, zag hij een spectaculaire hausse van geweld. Het gaat dan om agressie en diefstal met geweld. Op geweldloze overtredingen had een hittegolf geen invloed.
De Amerikaanse psychologen Robert Baron en Victoria Ransberger hebben een soortgelijk effect vastgesteld voor uit de hand lopende betogingen. Zodra het dertig graden wordt, beginnen demonstranten sneller te gooien met voorwerpen, het protest duurt langer, de politie moet tussenkomen en soms vallen er schoten. Zodra het echter nòg warmer wordt, zakt het protest in. Amper negen procent van de rellen vond plaats bij temperaturen tussen 33 en 38 graden. Al betwisten andere wetenschappers die laatste conclusie, en stellen zij dat het risico op rellen altijd toeneemt met de warmte.
Ook kou beïnvloedt onze stemming en ons gedrag. Zo hebben de Amerikaanse psychologen John Bargh en Idit Shalev aangetoond dat een koud object vasthouden je een gevoel van eenzaamheid geeft. Je krijgt meer zin in contact met anderen om van dat gevoel af te komen. Volgens Hee Sook Kim en Tokura Hiromi (universiteit van Nara, Japan) brengt een frisse bries op het gezicht van een vrouw haar ertoe kleren met warme kleuren te verkiezen.
Het verband tussen buitengewoon hoge temperaturen en agressiviteit is in ieder geval complex, zoals een ander – lichtjes wreedaardig – onderzoek van Robert Baron en Paul Bell (universiteit van Colorado, VS) aantoont. Deze keer moesten de proefpersonen een elektrische schok toedienen aan een andere deelnemer, onder het voorwendsel van een onderzoek naar de lichamelijke reacties op elektriciteit. In werkelijkheid ging het om een medeplichtige van de proefleiders, die uiteraard geen echte schok kreeg. De proefpersonen zaten in een kamer waar de temperatuur varieerde tussen de 18 en 34 graden. Zoals verwacht kozen de deelnemers voor intensere schokken bij hogere kamertemperaturen. Wel verrassend: als zij vooraf te horen kregen dat de ontvanger van de schokken, die ze kort voordien hadden ontmoet, hen dom en onvolwassen had genoemd, toonden ze zich minder agressief bij 34 dan bij 29 graden. Dat komt door een verzadigingseffect, menen Baron en Bell. Als je je al slecht voelt, ontneemt de hitte je de zin om te vechten of aan te vallen. Het extra ongemak wekt dan vooral het verlangen op om de situatie te ontvluchten, klinkt het.
Over het algemeen maakt een buitensporige hitte ons echter strijdlustig. Douglas Kenrick en Steven MacFarlane (universiteit van Arizona, VS) voerden een ander tenenkrullend experiment uit. Ze vroegen een jonge vrouw om met de auto op pad te gaan en aan een kruispunt niet door te rijden als het licht op groen sprong. Hoe lang duurt het voordat de file achter haar begint te toeteren? Conclusie: hoe warmer het buiten is, hoe sneller autobestuurders geïrriteerd waren en hoe langer ze toeterden. Als de vrouw voor hen uiteindelijk doorreed, gingen ze ook nog eens bumperkleven.
Opgelet voor verkeersongevallen
Extreme warmte zorgt niet alleen voor agressiviteit in het verkeer, maar ook voor vermoeidheid. Tijdens een hittegolf loopt je drie procent meer risico op een verkeersongeluk dan op ‘gewone’ warme dagen. Dat blijkt uit een onderzoek van Xavier Basagana (Centrum voor epidemiologisch onderzoek van de leefomgeving) in Barcelona.
Uitkijken dus, als je terugkeert van het strand. En als je vastzit in de file in de brandende zon en je partner of kinderen je op de zenuwen werken, werp dan even een blik op de thermometer voor je hen de huid vol scheldt. Misschien is het wel de moordende hitte buiten en niet hun gedrag dat je hersenen naar het kookpunt brengt.
