Wat leg je het best onder de kerstboom? Iets wat je zelf graag zou krijgen of iets waar je partner, vriend of moeder van houdt? Het antwoord is verrassend.
Kerst nadert en daarmee ook de pakjesstress. We moeten met z’n allen tegen de klok op zoek. En als je pakjes eenmaal onder de boom liggen, vraag je je af of je wel het juiste cadeau hebben gekocht. Het moment waarop je geliefde de verpakking openscheurt, is vaak nog spannender dan je eigen pakje openmaken. Die eerste blik zegt zoveel meer dan woorden: is hij of zij blij of ontgoocheld?
Denk aan Sheldon, het lichtjes contactgestoorde hoofdpersonage uit de populaire Amerikaanse comedyserie The Big Bang Theory. Als zijn buurvrouw Penny hem een gesigneerd servet van Leonard ‘Mr. Spock’ Nimoy geeft, krijgt zij van Sheldon, een grote Star Trek-fan, een knuffel. Sheldons vriendin Amy knalt dan weer de deur voor zijn neus dicht, wanneer hij een ruzie wil bijleggen door haar een dvd te geven die eigenlijk alleen hemzelf kan boeien.
Een cadeau dat bij de ontvanger past, lijkt dus een prima idee om jullie band te versterken. Een cadeau dat je vooral zelf fijn vindt, lijkt de relatie te schaden. Dat klinkt logisch.
De meeste mensen geven dan ook het liefst iets wat bij de interesses van de ontvanger aansluit, zo blijkt uit een enquête van Canadese sociaal psychologen uit 2015. Omgekeerd krijgen ze zelf ook liever een cadeau dat met hun eigen interesses overeenstemt.
Maar ons buikgevoel klopt niet. Diezelfde sociaal psychologen van de Simon Fraser University voerden een experiment uit dat in een heel andere richting wijst. Lara Aknin en haar collega’s nodigden 117 vrijwilligers uit in het lab. De proefpersonen moesten een vriend, familielid of partner via itunes een song geven. De helft van hen moest met hun keuze aantonen dat ze de andere goed kenden. Het liedje moest dus bij zijn of haar karakter, voorkeuren en interesses passen. De andere helft mocht muziek uitzoeken waar ze zelf van hielden.
Geef jezelf bloot
De ontvangers kregen de uitgekozen song via e-mail toegestuurd. In een korte online enquête moesten zij aangeven hoe blij ze daarmee waren, hoe goed de muziek bij hen paste, hoe ze de relatie met de schenker inschatten en hoe nauw ze zich met hem of haar verbonden voelden. Het resultaat was verrassend: de ontvangers velden een positiever oordeel over hun relatie en voelden zich meer met hun vriend, partner of familielid verbonden als het cadeau overeenstemde met de muzikale smaak van de gever.
Als je een cadeautje geeft dat je zelf graag zou krijgen, lijkt dat dus de relatie te verbeteren. Je geeft op die manier iets over jezelf prijs, klinkt het als mogelijke verklaring. Zulke ‘ontboezemingen’ zorgen ervoor dat mensen zich meer met elkaar verbonden gaan voelen en elkaar nog meer mogen dan vroeger.
Als je benadrukt hoe lang je naar een cadeau hebt gezocht, zal de ontvanger het waarderen, ook al vindt hij het maar niks
De eerste studie naar het effect van een cadeau op je relatie dateert van 1999. Toen vroegen wetenschappers van de State University of New Jersey hun proefpersonen om een herinnering op te halen aan een uitzonderlijk mooi of juist heel ongepast geschenk. Daarbij moesten ze ook hun relatie met de schenker beschrijven, en aangeven hoe hun band door dit cadeau veranderd was. Daaruit bleek dat geschenken een relatie inderdaad kunnen verbeteren, doordat de ontvanger zich meer met de schenker verbonden voelt. Cadeaus kunnen een ontvanger dus sterken in zijn aanvoelen van de relatie in kwestie. Evengoed kunnen ze een band verzwakken of in uitzonderlijke gevallen zelfs helemaal verpesten.
Hoef je je voortaan dus niet langer het hoofd te breken over wat een ander graag heeft? Dat is een kwestie die Yan Zhang (National University of Singapore) en Nicholas Epley (University of Chicago) met een experiment hebben onderzocht in 2012. Hun proefpersonen bestonden uit duo’s, bevriend of familie van elkaar, die samen een museum in Chicago bezochten. Aansluitend moest een van hen een cadeau voor de ander uitzoeken. Hij of zij kreeg daarbij de instructie om ofwel volstrekt willekeurig één cadeau uit vijf mogelijke opties te kiezen, ofwel om daar grondig over na te denken. Zhang en Epley lieten de ontvangers ook weten of hun schenker over het cadeau had nagedacht of niet.
De proefpersonen bleken goede cadeaus en hun schenkers altijd te waarderen, of die daar nu lang over hadden nagedacht of niet. Minder geslaagde cadeaus onthaalden ze milder als ze wisten dat erover was nagedacht. Sterker nog: met die kennis in het achterhoofd scoorden deze cadeaus even goed als de goede cadeaus. Zie je een je familielid kritisch kijken naar z’n pakje, dan helpt het misschien om je moeilijke zoektocht naar een passend cadeau in de kijker te zetten.
De tijd en moeite die schenkers in hun cadeau investeren, blijkt ook voor henzelf een belangrijke rol te spelen. Dat toonden Zhang en Epley met een ander experiment aan. ‘Grondig nadenken over een cadeau kost heel wat moeite. Dat geeft de schenker zelf een aanwijzing over de kwaliteit van de relatie’, zeggen Zhang en Epley. Want wie moeite doet, beschouwt dat als teken van z’n eigen waardering.
Vergeet de prijs
En wat met de prijs? Zijn dure cadeaus sowieso beter dan goedkope? Nee, zo blijkt onder meer uit een onderzoek van Francis Flynn en Gabrielle Adams (Stanford University). De proefpersonen moesten zich voorstellen hoe blij een vriend zou zijn als ze hem een cd of ipod zouden geven. Over het algemeen vonden de proefpersonen de dure ipod veruit de beste optie. Maar toen de onderzoekers hen vroegen om in de huid van de ontvanger te kruipen, bleken ze de ipod en de cd allebei evenveel te waarderen. Ook andere experimenten, waarbij de onderzoekers hun proefpersonen naar hun verlovingsring en verjaardagscadeaus vroegen, wezen uit dat de prijs van het cadeau voor de ontvanger maar een kleine rol speelt.
Als cadeaus de band tussen schenker en ontvanger beïnvloeden, kan je er dan een relatiebreuk mee uitstellen of zelfs voorkomen? Misschien, zo concludeerden de economen Ming-Hui Huang en Shihti Yu (National Chung Cheng University, Taiwan). Toen ze aan 225 jongvolwassenen vroegen welke cadeaus hun partner hen in hun huidige of vorige relatie had gegeven, bleek er alvast een verschil tussen de geslachten. Zo verrasten mannen hun partner vaker met een cadeau dan omgekeerd, en kochten ze vooral presentjes die hun liefde voor haar moesten uitdrukken, zoals rozen of zoetigheid. Vrouwen hadden eerder de neiging om zichzelf iets te gunnen en zich op die manier aantrekkelijker te maken voor hun partner. Ze kochten bijvoorbeeld een chique jurk of dure cosmetica.
Met die informatie konden de economen niet voorspellen of een relatie zou blijven duren of niet. Maar ze slaagden er wél in om te voorspellen wannéér een fataal aflopende relatie precies op de klippen zou lopen. Als mensen van hun partner iets kregen wat hun relatie voor de buitenwereld zichtbaar maakte, bijvoorbeeld horloges of truien in ‘partnerlook’, dan bleven ze langer bij elkaar. Mannen die hun geliefde met bloemen of andere kleinigheidjes hadden verrast, waren veel sneller weer vrijgezel. Mogelijk kunnen cadeaus dus inderdaad een relatiebreuk versnellen of net uitstellen. Maar het zou evengoed kunnen dat ze simpelweg de kwaliteit van de relatie weerspiegelen. Een oorzakelijk verband is niet aangetoond.
Als je je tijdens je zoektocht naar passende kerstcadeaus weer eens blauw ergert aan de overvolle winkelstraten, bedenk dan dat een cadeau de relatie met wie je lief is, kan verbeteren. Om sociaal wetenschappers David Glen Mick en Michelle Demoss te citeren: Het geven van een cadeau is een symbolische daad van liefde.
Cadeaus geven maakt gelukkig
Wat zorgt voor meer vreugde: geven of krijgen? Lara Aknin (Simon Fraser University, Canada) liet peuters kennismaken met een knuffeldier. Daarna kregen ze iets lekkers. Ook de pluchen aap kreeg een lekkernij, die de leider van het experiment schijnbaar toevallig had gevonden. Daarna werd de kinderen gevraagd om het aapje nog een ander toevallig gevonden snoepje te geven. In een laatste stap moesten de kleintjes het knuffeldier een van hun eigen snoepjes geven. De tweejarigen waren duidelijk het meest blij met dat laatste scenario. Op plaats twee stond het geven van het snoepje dat de proefleider had ontdekt. Zelf iets lekkers krijgen, eindigde pas op de laatste plaats.
De populairste cadeaus
In Duitsland kopen de meeste mensen hun kerstcadeaus in december, blijkt uit een enquête uit 2015. Eén op vijf doet dat twee weken voor Kerstmis. Ook uit de omzetcijfers van winkels in België en Nederland blijkt dat december steevast een topmaand is. Volgens diezelfde rondvraag plannen Duitsers een gemiddelde uitgave van 266 euro voor hun kerstcadeaus. Dat is meer dan Belgen en Nederlanders, blijkt uit andere Europese cijfers: naargelang de bron ligt het kerstcadeaubudget in België russen 150 en 340 euro, in Nederland is dat tussen 30 en 240 euro (de immense populariteit van Sinterklaas speelt daar ongetwijfeld mee), terwijl dat in Duitsland tot 400 euro kan oplopen. In Duitsland liggen er vooral boeken, speelgoed, kleren, waardebonnen, cosmetica en parfum onder de kerstboom, maar ook cash, eten en drinken, cd’s en dvd’s, juwelen en horloges en abonnementen of tickets voor evenementen. In de Lage Landen zijn de cadeaus in grote lijnen vergelijkbaar. Bronnen: enquête Gfk 2015, enquête Ernst & Young, enquête ING, 2015, Retailmenot 2016
