Een spannend relaas over hoe je de mensen die je liefhebt optimaal kan steunen.
Een kenmerk dat ons als mensen misschien wel het best onderscheidt van andere zoogdieren zijn onze sociale vaardigheden. Als geen ander zijn wij in staat om ons te organiseren in enorme samenlevingen die gekenmerkt worden door een bijna oneindige complexiteit van impliciete en expliciete gedragsvoorschriften. Het grote voordeel van een samenleving is dat ze sterker is dan de som van haar delen. Wanneer je als individu iets vervelend meemaakt kan je vaak rekenen op steun van anderen en daar wordt de groep of samenleving zelf ook sterker van. De mogelijkheid om sociale steun te verkrijgen is dan ook een van de belangrijkste bouwstenen van een succesvolle samenleving.
Steun kan verschillende vormen aannemen, wat geïllustreerd wordt met volgend voorbeeld. Stel dat je gaat skiën met vrienden en je breekt een been. Iemand uit de groep zoekt op waar het dichtstbijzijnde ziekenhuis gelegen is en bekijkt hoe alles geregeld kan worden met de verzekering die werd afgesloten. Dit is een vorm van informationele steun. In het ziekenhuis zorgt de arts ervoor dat je been netjes wordt ingegipst, een vorm van instrumentele steun. Ten slotte luistert jouw beste vriend naar hoe jammer je het vindt dat je jouw skivakantie vroegtijdig moet beëindigen, een vorm van emotionele steun. Steun kan dus enerzijds heel opvallend zijn, maar anderzijds hoeft het niet altijd zichtbaar te zijn. Steun is uiteraard niet enkel heilzaam wanneer je een been breekt. Het is ook nuttig wanneer je een emotionele klap te verwerken krijgt, een chronische ziekte hebt, zware boodschappen moet dragen, enz…
Hoewel steun alomtegenwoordig en van cruciaal belang is, zijn de effecten ervan niet onvoorwaardelijk positief. Meer nog, studies tonen aan dat het ontvangen van steun kan leiden tot psychische en zelfs fysieke klachten. Ook al is het geven van steun meestal goedbedoeld, de effecten ervan zijn niet altijd positief voor de ontvanger van steun. Het krijgen van steun kan namelijk bepaalde tekortkomingen van de ontvanger in de verf zetten, waardoor iemands zelfvertrouwen en gevoel van bekwaamheid een knauw krijgen. Ook kan steun een gevoel van overbescherming teweeg brengen, waardoor het kan lijken alsof je minder goed in staat bent om zelfstandig keuzes te maken. Een gevoel van bekwaamheid en een gevoel van zelfstandigheid zijn twee zeer belangrijke psychologische basisbehoeftes. Sociale steun kan er dus voor zorgen dat die basisbehoeftes in het gedrang komen met als gevolg een negatieve impact op het welbevinden. Sociale steun is dus een heuse paradox. Enerzijds is sociale steun van groot belang en alomtegenwoordig, en anderzijds kan het negatieve gevolgen met zich mee meebrengen voor de ontvanger van de steun.
Maar wat nu gedaan met die paradox? Is het dan beter om de mensen die je graag hebt niet meer te steunen? Of net wel en negeer je de negatieve gevolgen? Neen en neen. Sociale steun blijft waardevol en noodzakelijk, en er zijn condities waarin de negatieve gevolgen van steun geen vrij spel krijgen. Ten eerste is het belangrijk dat iemand de steun krijgt die hij/zij nodig heeft en niet meer of minder. Wanneer iemand zijn/haar been breekt op skivakantie dan zal die persoon uiteraard blij zijn dat een dokter het been ingipst. Of op het moment dat iemand een zware emotionele klap te verwerken krijgt kan een goed gesprek zeker bijdragen tot een beter welbevinden. Maar ook gewoon wanneer iemand (op straat) de weg kwijt is en een voorbijganger om hulp vraagt komt informationele steun zeker gelegen. Er zijn dus genoeg situaties waarin steun belangrijk is zonder een risico op negatieve gevolgen. Wanneer de ontvanger echter geen nood of boodschap heeft aan de steun, dan is het met momenten beter om de steun achterwege te laten. Ten tweede toont wetenschappelijk onderzoek aan dat steun vooral voordelig is voor het welbevinden van diegene die de steun geeft. Het is dan ook belangrijk dat de ontvanger van steun zelf ook de kans krijgt om terug te kunnen steunen. Iemand die enkel steun krijgt en nooit geeft kan een laag gevoel van bekwaamheid ontwikkelen. De mogelijkheid om zelf steun te geven vergroot bovendien een gevoel van verbondenheid met anderen, een derde zeer belangrijke psychologische basisbehoefte. Ten slotte toont wetenschappelijk onderzoek aan dat het belangrijk is dat de gever van steun zich emotioneel betrokken voelt bij de ontvanger van de steun. Bijvoorbeeld wanneer je een vriend wilt helpen met het oplossen van een probleem, dan zal de steun die je geeft veel beter aanvoelen voor zowel jezelf als je vriend wanneer je jezelf kan inleven in het probleem van je vriend. Wanneer je jezelf niet verbonden voelt met het probleem van je vriend zal jouw steun eerder aanvoelen als een inspanning, een gevoel dat ook zal uitstralen op je vriend.
Wat dus echt belangrijk is voor een samenleving en haar individuen is de mogelijkheid om te kunnen terugvallen op steun van anderen wanneer het nodig is. Wanneer het niet nodig is, dan is steun slechts heilzaam voor diegene die de steun geeft. Ben je dus iemand die graag anderen helpt, dan kan je eerst reflecteren of je dit doet om jezelf beter te doen voelen of omdat de andere persoon echt steun nodig heeft. En wanneer je steun geeft, houd er dan rekening mee dat de ontvanger ook zelf keuzes moet kunnen maken en zichzelf bekwaam moet kunnen blijven voelen.
Dit artikel werd geschreven door Koen Raymaekers, doctoraal onderzoeker aan KU Leuven. Dit blogbericht verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com/.
Wil je meer weten over steun, dan kan je gaan snuisteren in volgende wetenschappelijke manuscripten:
Morelli, S. A., Lee, I. A., Arnn, M. E., & Zaki, J. (2015). Emotional and instrumental support provision interact to predict well-being. Emotion, 15(4), 484-493.
Wolff, J. K., Schmiedek, F., Brose, A., & Lindenberger, U. (2013). Physical and emotional well-being and the balance of needed and received emotional support: Age differences in a daily diary study. Social Science & Medicine, 91, 67-75.
