'Uiteindelijk moet een mens zich niet zozeer afvragen ‘wat is de zin van mijn leven?’, maar zich realiseren dat hijzelf door het leven bevraagd wordt'. Viktor Frankl (The Doctor and the Soul, 1952)

De coronacrisis heeft om zich heen gegrepen. De pandemie bedreigt niet alleen onze fysieke gezondheid, maar heeft ook een impact hebben op hoe we zin geven aan ons bestaan. Existentiële thema’s zoals eenzaamheid versus verbondenheid, vergankelijkheid, ziekte en dood komen plotseling meer op de voorgrond. De vraag die zich echter opdringt is of deze crisis ook kan leiden tot positieve verandering?

Onbehagen

Wanneer de gewone gang van zaken en manier van leven worden onderbroken, door een ernstige gebeurtenis zoals een pandemie, een lockdown, kan dat leiden tot een intens onbehagen over het leven, het fundamenteel in vraag stellen van de eigen levenszin of tot een existentiële crisis: mensen denken na over zichzelf en over het leven, ziekte en dood en vragen zich af of ze wel het juiste pad hebben bewandeld en of ze na de crisis op dezelfde manier verder willen gaan. Zo’n reflectie leidt vaak tot verandering in hoe we betekenis geven. 

Deze pandemie heeft ongetwijfeld al veel leed veroorzaakt. In hoeverre lukt het ons om hier zinvol mee om te gaan en biedt deze crisis misschien ook kansen tot verandering en groei? Zelfs als onze mentale gezondheid een dieptepunt kent, zien we dat zich dat meestal weer herstelt. De ervaring van het leven en de bijbehorende zin van het leven verschillen van persoon tot persoon, van dag tot dag en zelfs van uur tot uur. Het is een dynamisch proces en het evenwicht hierin vinden of het weer opveren na een dieptepunt in periodes van crisis, stress en verdriet, noemen we 'veerkracht’ en ook ‘posttraumatische groei’. 

De idee dat lijden of traumatische ervaringen een motor tot zingeving en verandering kunnen zijn, hoeft niet te verwonderen en is niet nieuw. Victor Frankl, een Oostenrijkse neuroloog, psychiater en denker die zijn theorieën noodgedwongen diende te toetsen aan de eigen werkelijkheid van de Holocaust, geloofde dat de mensen in de eerste plaats worden aangedreven door een streven om zingeving te vinden in het leven en dat deze zingeving in staat stelt om pijnlijke ervaringen te overwinnen. Ook de woorden van Nietzsche “Wie een reden tot leven heeft kan vrijwel alle levensomstandigheden verdragen” raken aan de vraag van betekenis en zingeving.

Positieve veranderingen

Meer recent wetenschappelijk onderzoek van dit fenomeen van groei toonde in verschillende populaties (bijvoorbeeld kankerpatiënten en oorlogsvluchtelingen) aan dat het meemaken van een trauma niet alleen een schadelijke effecten kan hebben, maar ook kan resulteren in positieve verandering. We zien dat mensen sterker uit een crisis kunnen komen, ze maken een groei door op verschillende vlakken. Een sterkere verbondenheid met anderen, een grotere waardering voor het leven en nieuwe kansen zijn enkele van de positieve gevolgen die uit een crisis voort kunnen vloeien. Al deze groeimogelijkheden beïnvloeden ons welzijn positief.

Echter, helaas geldt dit proces niet voor iedereen. Zo worden bepaalde groepen in de bevolking en in bepaalde sectoren harder getroffen door de coronacrisis dan andere. Meer nog, af en toe zien we hoe deze coronacrisis zelfs tot ergernis, depressie en angst leidt en mensen verdeelt. Enerzijds worden we door de lockdown gedwongen om meer geïsoleerd te leven en te werken. Anderzijds worden we geconfronteerd met het persoonlijke, familiale en zelfs wereldwijde lijden hetgeen ons diep raakt in ons medeleven, compassie en empathie. Vele mensen verliezen hun werk, of worden tijdelijk op non-actief geplaatst, zijn hun bezigheden verloren, brengen vele uren door in omstandigheden die niet ideaal zijn. Anderen worden ziek, of verliezen geliefden en worden diep geraakt door een plots besef van kwetsbaarheid en sterfelijkheid. 

Hoe het individu maar ook de hele bevolking uiteindelijk uit deze crisis zal komen, blijft momenteel een open vraag. 

Het onderzoek

Met een nieuw grootschalig onderzoek brengen de wetenschappers van de Vrije Universiteit Brussel, in samenwerking met de Universiteit Gent en de Stanford University, voor het eerst de gevolgen van de coronacrisis voor het existentieel welbevinden in kaart. Centraal in dit onderzoek staat emotie, het omgaan met emotie en de existentiële betekenisverlening, een benadering waarin de klemtoon ligt op hoop en de mens op zoek naar zin en betekenis.

Hiermee hopen we niet enkel meer inzicht te verkrijgen in hoe cruciale aspecten van ons psychologisch welzijn zoals het gevoel van zingeving, verbondenheid, autonomie en veerkracht op de proef gesteld worden door deze periode en hoe dit een kans kan bieden om hier sterker uit te komen. Onderzoek dat peilt naar de onderliggende mechanismen in de ervaring van existentiële zingeving tijdens deze pandemie, zal ons handvaten aanreiken over hoe we in dergelijke periodes van crisis betere preventie kunnen organiseren tegen hopeloosheid, onbehagen, angst en zinloosheid.

Om dit te verwezenlijken, stelden we vanuit de VUB een vragenlijst op en zijn we op zoek naar kandidaten die bereid zijn om deel te nemen aan deze studie via de Nederlandstalige link:  https://vub.fra1.qualtrics.com/jfe/form/SV_b3MWC7YLRYjUhFj

De vragenlijst is ook beschikbaar in het Engels: https://vub.fra1.qualtrics.com/jfe/form/SV_6qUA8uxTEkRbPdb

Wie met vragen zit of meer informatie wenst, kan contact opnemen via Existential.Wellbeing@vub.be