Bij narcose lijkt in één vingerknip het licht uit te gaan. Het is een droomloos zwart gat. De tijd die de operatie duurt, is compleet weggevaagd. Zou doodgaan ook zo voelen?
In mei vorig jaar moest ik onder het mes. Dat gebeurde onder volledige narcose. Een bizarre ervaring. Als je slaapt, staat je bewustzijn ook op een laag pitje. Maar je kan wel voelen wanneer je in dromenland verzeilt, en dromen beleef je toch ook een beetje écht.
To die, to sleep – no more. Shakespeare speculeerde ook al dat de dood zou aanvoelen als een (liefst) droomloze slaap – narcose kende men in die tijd nog niet. De wetenschap doet uitschijnen dat hij gelijk kan hebben. Bewustzijn komt in gradaties, zegt ook coma-expert Steven Laureys in de nieuwste Eos Psyche&Brein. Wie mediteert, heeft zijn bewustzijn in een lagere stand staan. Als we slapen of onder hypnose zijn, dimt het bewustzijn nog wat meer. Zoveel zelfs dat chirurgen hun patiënten onder hypnose kunnen opereren.
Nog minder bewustzijn vind je bij comapatiënten. Hun brein staat on hold. Als ze ‘wakker’ worden, zijn ze niet-responsief, minimaal bewust of ze hebben het locked-insyndroom. Het verschil is erg moeilijk te zien. Net dat probeert Laureys te achterhalen, onder meer met hersenscans en technieken als ‘Wilt u ‘ja’ antwoorden op deze vraag, beeldt u zich dan in dat u tennis aan het spelen bent’. Tot veertig procent van de zogenaamd niet-responsieve patiënten blijkt toch enig bewustzijn te hebben, stelt Laureys. Praten aan het bed van iemand die nooit reageert, lijkt dus niet zinloos.
Is er zelfs op hersenscans geen enkele reactie te zien, dan is het uit. Een sterk bewijs dat ons bewustzijn wel degelijk in het brein zit. Wetenschappers kunnen intussen steeds beter de vinger leggen op de plek waar dat bewustzijn precies zit – of liever: plekken, want het gaat om een uitgebreid netwerk.
Die constatering vreet aan ons intuïtieve ‘ik’-gevoel. En het geeft voeding aan de ‘Wij zijn ons brein’-uitspraak van hersenwetenschapper Dick Swaab. Ons (zelf)bewustzijn is niets meer dan een hoop verbinding makende neuronen. Als die kapot gaan, blijft er niets meer over.
Het menselijke mysterie wordt daarmee doorgeprikt. De verwondering blijft. Het is verbazingwekkend hoe al die radertjes in elkaar grijpen om ons bewustzijn en een ‘ik’-gevoel te geven. In Eos Psyche&Brein publiceren we de jongste ontdekkingen in de wetenschappelijke zoektocht naar het bewustzijn. Lees en wees verwonderd. Schreef Shakespeare ook niet There is no darkness but ignorance?
Ook aan narcose wijden we een artikel. Dat blijkt soms langdurige nadelige effecten te hebben op het brein. Zelf voel ik me intussen gelukkig weer op en top bewust van alles om me heen.
