Haar hele carrière heeft Christine Van Broeckhoven onderzoek gedaan naar de ziekte van Alzheimer. Mettertijd ondervond ze dat de ziekte complexer is dan ze aanvankelijk had gedacht. 'Hoe meer inzicht we krijgen in deze hersenaandoening, hoe groter de onzekerheid wordt.'
Beeld: Geert Van de Velde
Recht evenredig met de vergrijzing van de bevolking neemt het aantal gevallen van dementie toe. Over dertig jaar zullen ongeveer honderd miljoen mensen te kampen hebben met een neurodegeneratieve aandoening. De overgrote meerderheid van hen zal aan alzheimer lijden.
De biologische mechanismen achter het ontstaan van alzheimer zijn nog niet volledig ontrafeld. Volgens Christine Van Broeckhoven, internationaal gerenommeerd en meermaals onderscheiden alzheimeronderzoeker, weten we al dertig jaar dat het immuunsysteem een belangrijke rol speelt. Maar ook de lipidenhuishouding, de veroudering van de hersenen, de levensstijl en hersentrauma’s – zoals bij boksers of voetballers kunnen voorkomen – zijn risicofactoren. In combinatie met genetische aanleg dragen deze risicofactoren bij tot alzheimerdementie.
Het alzheimerproces zelf hebben we deels doorgrond, aldus Van Broeckhoven. ‘We kennen de aard van de biologische weg naar neurodegeneratie. Deze biologische weg gaat gepaard met het ontstaan van hersenletsels die karakteristiek zijn voor alzheimer. Het belangrijkste letsel is de opstapeling van het eiwit amyloïde in de hersenen.’
Welke perspectieven ziet u voor de preventie van alzheimerdementie?
‘Meer dan twintig jaar heeft men geprobeerd om via voornamelijk anti-amyloïdebehandelingen de ziekte bij patiënten te vertragen of te stoppen door de hoeveelheid amyloïde te verminderen – met bijzonder weinig succes. Dat heeft dus geen zin, wellicht omdat de amyloïdeplekken aanwezig zijn in het laatste stadium van de ziekte. Tegelijk hebben de nieuwe diagnosetechnieken, de analyse van de biomarkers in het hersenvocht en de amyloïdehersenscan aangetoond dat het amyloïde al tien tot twintig jaar aanwezig kan zijn in de hersenen voordat de eerste symptomen van de ziekte zichtbaar worden. Deze vaststelling heeft geleid tot het zoeken naar een nieuwe aanpak, namelijk een preventieve behandeling in een heel vroeg stadium. Daarbij zou men de neurodegeneratie kunnen proberen tegen te houden door de ophoping van de eiwitten af te remmen of te stoppen voordat er schade is.’
‘Hierbij is het van belang dat er rekening wordt gehouden met een aantal andere risicofactoren die kunnen bijdragen tot alzheimerdementie, zoals genetica, leeftijd, levensstijl en omgeving. Over die laatste factor weten wij als alzheimeronderzoekers nog weinig. Er is wel al vastgesteld dat pesticiden een rol spelen bij parkinson. We verwachten dat de combinatie van risicofactoren van persoon tot persoon zal verschillen. Elke patiënt of potentiële patiënt is anders. Bij sommige mensen zal slechte voeding of alcoholconsumptie een grote rol spelen, bij anderen een vervuilde omgeving.’
'Wordt er amyloïde in de hersenen aangetroffen, dan zal je zeker alzheimer krijgen'
‘Nu kunnen we al het begin van het amyloïdeproces vaststellen, maar de vraag blijft waardoor het eiwit andere eigenschappen krijgt, gaat klonteren en langzaam maar zeker uitmondt in de ziekte van Alzheimer. Mogelijk gaat het om een storing in het neuraal netwerk en wordt alles wat volgt ook verstoord. Maar een oorzaak hebben we nog niet kunnen ontdekken. We weten dat de genetische onderbouw een rol speelt, naast onder andere veroudering en lipiden. Het is een samenspel van factoren en er zijn meerdere mogelijke oorzaken. Ik denk niet dat we ooit alzheimerdementie kunnen genezen. Het is te complex. Maar het moet wel mogelijk zijn om het ziekteproces jarenlang uit te stellen. Bijvoorbeeld door lichaamsbeweging, gezonde voeding en niet roken. Maar wordt er amyloïde in de hersenen aangetroffen, dan zal je zeker alzheimer krijgen. Zonder amyloïde geen alzheimer.’
U pleit ervoor om mensen ook na hun 65ste nog te laten werken.
‘Actief zijn in de maatschappij maakt een groot verschil, ook voor alzheimerpatiënten. Dat beseffen we te weinig. In een grootschalig onderzoek werd een groep patiënten geactiveerd en een andere groep niet. Er bleek een duidelijk positief effect. Bewoners van een zorgcentrum kun je het beste laten meewerken – rekening houdend met hun karakter en mogelijkheden. In Nederland zetten ze patiënten die in hun jeugd van rock-’n-roll hielden bij elkaar.’
Over de hele wereld is het opleidingsniveau verbeterd en blijft het verbeteren. Is dat te zien aan de alzheimerstatistieken?
‘Babyboomers zoals ik, de generatie die nu ouder wordt, lopen in vergelijking met de vorige generatie vijf procent minder risico op alzheimerdementie. Ze krijgen de ziekte wel, maar later. Na de Tweede Wereldoorlog moesten alle kinderen naar school, en dat is nu te merken. Als je je hersenen voortdurend gebruikt en blijft gebruiken, zul je alzheimer afremmen. Als je met zestig jaar met pensioen gaat en niets meer doet, dan verhoogt je risico.’
‘Je kunt weerstand bieden via regelmatige en gezonde voeding, maar ook door met beide voeten in de maatschappij te staan, bijvoorbeeld door nieuwe toestellen
en technieken te gebruiken, door contact te houden met familie, vrienden en andere mensen, door samen te bewegen, wandelen en fietsen, een boek te lezen ... Het helpt allemaal.’
Lees het volledige interview met Christine Van Broeckhoven nu in Psyche&Brein. Daarin vind je ook een compleet dossier over dementie.
