“Ik hoop dat patiënten de ‘kleine’ kracht van dit boek voelen”

Het boek 

“De Russische journalist en schrijver Vasili Grossman schreef de roman Leven en Lot al in de jaren vijftig, maar hij is pas veel later gepubliceerd. Grossman stuurde het manuscript in 1953, vele jaren na de dood van Stalin, naar de uitgeverij, maar de KGB wist er de hand op te leggen. Gelukkig bestond er een geheime kopie, en in 1989 is het boek alsnog gepubliceerd.”

Waar gaat het over? 

“Tegen het decor van de slag om Stalingrad tijdens de Tweede Wereldoorlog volgen we enkele gewone mensen. Hun dagelijks leven wordt getekend door alle verschrikkingen, maar ook door liefdevolle momenten. Ondanks alle ellende daagt er in de verte steeds een mogelijkheid om verder te leven.”

Voor wie raadt u dit boek aan en waarom? 

“Voor alle patiënten. Ik laat me niet leiden door de stoornissen uit de handboeken, maar door iemands levensverhaal. Het boek van Grossman gaat over het Grote Kwaad, wat patiënten die mishandeld of misbruikt zijn ook hebben meegemaakt. Je leest over de gruwelen van de oorlog, de martelingen, het lijden.” 

“Tegelijk gloeit onder al deze verschrikkingen een zekere kracht, schoonheid, liefde. Dat blijkt bijvoorbeeld uit een scène waarin een oude vrouw een stervende Duitse soldaat iets te drinken geeft, terwijl hij een paar uur daarvoor nog haar landgenoten heeft vermoord. In de geste van de vrouw schuilt het fundamenteel menselijke oftewel het kleine goede, zoals de filosoof Levinas dat verwoordde.”

“Iets te drinken geven, een vriendelijke glimlach op straat, een schouderklop. Zie hier het ‘onnozele’, naïeve goede dat de ene mens voor de ander doet. Het zijn kruimels, maar met een diamanten structuur. Ze zijn niet te vernietigen, ook niet door de pletwals van het kwaad.”

“Via deze lichtpuntjes van intermenselijkheid blijft het leven de moeite waard. Het lijden van psychiatrische patiënten zal er niet minder om worden, maar uiteindelijk is het dat kleine goede waar het om gaat, wat ons verder doet leven. Wat je niet laat wegkwijnen in een slachtofferrol, maar met geheven hoofd de lastigheden doet counteren.”

“Het staat haaks op deze tijd, waarin egoïsme en eigenbelang domineren. Waarin alles groots moet zijn en triomfantelijk. Het kleine goede vind je niet op Instagram, het is zo futiel en broos dat het afbrokkelt als je het alleen al benoemt. In Leven en Lot schuilt het tussen de regels.”

“Ik geef geen literatuurles in mijn spreekkamer, maar ik heb het boek van Grossman wel eens aan patiënten aangeraden. Ik hoop dat ze de ‘kleine’ kracht voelen. Dat die hen houvast geeft, als een barst in de duisternis.”

Dirk De Wachter is psychiater in het Universitair Psychiatrisch Centrum KU Leuven