Kinderen buiten!

Begin juni publiceerde Kind & Samenleving de resultaten van Het grote buitenspeelonderzoek. Kind & Samenleving is een onafhankelijk kennis- en expertisecentrum dat de positie van kinderen jongeren in de samenleving wil versterken. Tijdens de paas- en zomervakantie van 2019 vatte Kind & Samenleving post in zeven uiteenlopende wijken met als doel het aantal kinderen in kaart brengen die er spelen op straten, pleinen en in parken. Dit deden ze ook al in 2008 in exact dezelfde wijken. In hun rapport konden ze dus niet alleen de huidige situatie beschrijven, maar ook de evoluties over de afgelopen tien jaar duiden.

Kinderen spelen minder buiten

Een van de voornaamste conclusies uit het rapport luidt dat kinderen vandaag minder buitenspelen dan tien jaar geleden. Sinds 2008 spelen er 31% minder kinderen op straten, op pleinen en in parken. Als we de kinderen die georganiseerd spelen, bijvoorbeeld met de jeugdbeweging, niet meetellen, is er zelfs sprake van een daling van 37% ten opzichte van elf jaar geleden. Wanneer deze resultaten vergeleken worden met hetzelfde onderzoek dat in 1983, weliswaar in andere wijken, plaatsvond, zien we dat er 72% minder kinderen ongeorganiseerd buitenspelen in 2019 ten opzichte van 1983.

Samen spelen, samen leven

Nochtans is buitenspelen een belangrijk element in de ontwikkeling van kinderen. Buitenspelen in de eigen buurt gebeurt vaak zonder begeleiding of controle door een volwassene. Doordat ze op zichzelf zijn aangewezen leren kinderen omgaan met elkaar en leren ze voor zichzelf opkomen. Als kinderen in groep spelen zonder volwassene moeten ze onderhandelen over spelregels, rekening houden met andere groepjes spelende kinderen, zichzelf organiseren bij het verdelen in teams, conflicten meemaken en oplossen, etc. Wanneer kinderen samen buitenspelen, leren ze deze vaardigheden van elkaar. Het vrij spel biedt een veilige proeftuin voor kinderen om te oefenen, te falen en opnieuw te proberen samenleven.

Buitenspelen is risky business

Als kinderen spelen gaan ze vaak op zoek naar uitdagingen, gevaren en problemen die ze willen oplossen of overwinnen in hun spel. Ze willen tot helemaal boven in het speeltuig klimmen, zo snel mogelijk met het skateboard de berg af rijden of elkaar verslaan bij een potje armworstelen. Deze gevaren kunnen ook een element van hun verbeelding zijn: in de bosjes schuilen beren dus je moet altijd heel stil zijn, als je de grond raakt word je opgegeten door de krokodil, etc. Kinderen leren zo om te gaan met hun angsten en ze leren hoe ze situaties minder beangstigend kunnen maken. Door risicovol te spelen leren ze hun eigen krachten kennen en leren ze risico’s beter in te schatten. Onderzoek naar zogenaamd risky play bevestigt het belang van risicovol spelen voor de motorische en psychologische ontwikkeling van kinderen. Daarnaast tonen verschillende studies aan dat het tegenhouden van risicovol spel negatieve effecten heeft. Kinderen zouden meer last krijgen van angsten en minder zelfvertrouwen ontwikkelen.

Al spelend je wereld vergroten

Als kinderen in hun eigen buurt buitenspelen, op een pleintje of gewoon op straat, leren ze hun buurt spelenderwijs kennen. Zo geraken ze vertrouwd met deze plekken en wordt hun wereld steeds een beetje groter. Een vertrouwde buurt, biedt kinderen ruimte waar ze zich veilig voelen. Hun eigen buurt staat in contrast met de buitenwereld, die vaak onbekend en onveilig voelt. Als kinderen in hun buurt kunnen spelen en er zich zelfstandig kunnen verplaatsen, ontstaat er een verbondenheid met de buurt en de mensen die er wonen. Plaatsen krijgen betekenis voor kinderen, doordat ze er vaak spelen wordt het ‘hun’ plekje.

Buitenspelen doet bewegen

Heel wat spelletjes die kinderen buitenspelen houden fysieke activiteit in. Tikkertje, kampen bouwen, hinkelen, basketbal, het zijn allemaal spelletjes of activiteiten waarbij kinderen moeten lopen, springen, dragen, kortom, bewegen. In een land waar bijna één op vijf kinderen en jongeren te zwaar zijn, is beweging bij kinderen stimuleren geen overbodige luxe. Tijdens het spelen vinden kinderen plezier in het bewegen en oefenen ze hun motorische vaardigheden. Spelen in een grotere buitenruimte lokt meer beweging en fysieke activiteit uit bij kinderen dan wanneer ze binnen moeten spelen. In buurten waar meer buitenruimte is waar kinderen kunnen spelen, wordt ook effectief meer bewogen.

Niet alleen de fysieke gezondheid vaart wel bij voldoende buitenspelen, ook voor de mentale gezondheid is het belangrijk. Verschillende onderzoeken vinden aanwijzingen voor een verband tussen bewegen en mentale gezondheid. Buitenspelen is voor kinderen de ideale manier om hun energie kwijt te raken na een hele dag stilzetten in de (online) klas. Door veel buiten te spelen zonder begeleiding ontwikkelen kinderen ook veerkracht, het vermogen om te kunnen omgaan met tegenslagen en je aan te passen aan negatieve ontwikkelingen. Tijdens vrij spel ervaren kinderen positieve stress, ze ontwikkelen zelfvertrouwen en leren zelfredzaam zijn. Het spel biedt hen positieve ervaringen die maakt dat ze veerkrachtiger in het leven staan.

Recht op ruimte

Alle argumenten die hierboven worden aangehaald maken duidelijk hoe belangrijk het is voor kinderen om, in hun eigen buurt, ruimte te mogen innemen. Het dalende aantal kinderen dat buitenspeelt, is dus redelijk zorgwekkend te noemen. Het rapport van Kind & Samenleving beschrijft ook grote verschillen tussen de wijken. De achteruitgang van het buitenspelen is zichtbaar in zes van de zeven wijken, maar is het grootst in stedelijke wijken. De verschillen tussen de wijken zijn volgens het rapport niet zozeer te verklaren door verschillen tussen de kinderen die er wonen, maar moeten eerder worden gezocht in de verschillen in ruimtelijke en sociale omgeving.

Voldoende grote ruimte waar kinderen veilig kunnen spelen en die gemakkelijk voor kinderen bereikbaar is, kan kinderen aantrekken uit de hele buurt en dit versterkt zichzelf want zien spelen, doet spelen. In wijken waar dit soort ruimte ontbreekt, wordt meer op straat gespeeld. Op straat wordt meer verspreid gespeeld en in kleinere groepjes waardoor kinderen elkaar minder ontmoeten. Deze ruimte moet ook aantrekkelijk zijn ingericht. Een onaantrekkelijke speelruimte wordt door kinderen expliciet als reden genoemd om ergens niet te spelen. De combinatie van verschillende soorten ruimtes zoals een speeltuintje, een sportzone, een ontmoetingsruimte, zorgt ervoor dat verschillende leeftijden en geslachten hun plaats vinden in de speelruimte.

Toch is niet alleen ruimte een belangrijke factor, ook het sociale klimaat van de wijk speelt een belangrijke rol in het speelgedrag van kinderen. Als kinderen zich ergens niet welkom voelen, zullen ze er ook niet spelen. Ze moeten zich bepaalde plekken kunnen toe-eigenen als ‘hun’ speelplek. Ook overlast, zoals alcohol, vandalisme, drugs, maakt dat kinderen bepaalde plaatsen zullen mijden.  

Naar een buitenspeelbeleid

Uit de cijfers van Kind & Samenleving kan worden vastgesteld dat kinderen steeds minder buitenspelen. Het is aannemelijk dat een steeds groter wordende groep kinderen nooit of bijna nooit buitenspeelt. Artikel 31 van het Kinderrechtenverdrag beschermt het recht op spel voor alle kinderen. In een Algemeen Commentaar van het VN-comité bij dit artikel, wordt de verantwoordelijkheid hiervoor bij de lokale besturen gelegd. Het is dus aan onze steden en gemeentes om ook kinderen mee te nemen als actor in de ruimtelijke planning en te investeren in buitenspelen.  

Deze blogpost werd geschreven door Nina Steenberghs, doctoraal onderzoeker aan KU Leuven. Dit blogbericht verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com/.

Verder lezen?

• Het volledige rapport van Kind & Samenleving over Het grote buitenspeelonderzoek kan je hier lezen!
• Tips voor lokaal beleid om een buitenspeelbeleid vorm te geven vind je in deze brochure van Goe Gespeeld! en Jantje Beton.

• Aarts, M.-J., Wendel-Vos, W., van Oers, H. A. M., van de Goor, I. A. M., & Schuit, A. J. (2010). Environmental determinants of outdoor play in children: A large-scale cross-sectional study. American Journal of Preventive Medicine, 39(3), 212–219.
• Cortinez-O’Ryan, A., Albagli, A., Sadarangani, K. P., & Aguilar-Farias, N. (2017). Reclaiming streets for outdoor play: A process and impact evaluatoin of “Juega en tu Barrio” (Play in your Neighborhood) an intervention to increase physical activity and opportunities to play. PLOS ONE, 12(7), 1–17.
• Sandseter, E. B. H., & Kleppe, R. (2019). Outdoor risky play [online]. In M. Brussoni (Ed.), Outdoor play (pp. 19–24).