Let’s talk about it… Praten over emotionele gebeurtenissen op school

Fragment 1

J: Hoe voelt dat kindje zich op die print?
K: Boos.
J: Boos. Ben je al eens boos geweest op school?
K: Niet echt.
J: Echt niet? Is er al eens iets gebeurd waar je boos van werd?
K: Joris schopte mij.
J: Was er iets gebeurd?
K: Ja, ik heb terug geschopt.
K: Het was met de voetbal, hij schopte heel hard tegen mijn schenen, maar… en dan gaat die gewoon keihard door, dan weet ik wel dat het expres is en dan word ik wel boos.
J: Ja. En wat is er dan eigenlijk aan het einde gebeurd? Hoe is het afgelopen?
K: We kregen straf, allebei.
J: Dat is eigenlijk ook wel het eerlijkst, dat jullie allebei straf krijgen, ja.

Fragment 2

J:  Wanneer was je boos?
K: Toen Mira me geslagen had. Daar was ik boos.
J: Toen was je boos. Mmh…. Was er toen iets gebeurd?
K: En toen had ik terug geslagen.
J: En wat voelde je toen?
K: Ik was boos.
J: En waarom voelde je dan boos?
K: Omdat ik dat niet graag heb.
J: Ja, omdat je dat niet zo leuk vindt. En wat deed je daarna nog?
K: Geslagen.
J: Je hebt haar terug geslagen, en daarna? Heb je dan nog iets gezegd tegen haar?
K: (schudt het hoofd ontkennend)
J: Nee? Wat kunnen we de volgende keer kunnen doen?
K: Iets zeggen.
J: Iets zeggen? Wat zou je willen zeggen?
K: Dat ze dat niet moet doen. Dat ik dat niet leuk vind.
J:  Zeggen wat we niet leuk vinden? Ja, dat is beter dan terugslaan. Wat zou je dan precies zeggen? Zullen we eens samen oefenen?

(namen zijn gefingeerd)

Let’s talk about it…

Lesgeven aan kinderen met emotionele en gedragsproblemen is niet eenvoudig. Onvoorziene omstandigheden kunnen intense emoties opwekken bij deze kinderen. Kinderen met emotionele en gedragsproblemen kunnen hun emoties niet altijd goed verwoorden en overzien vaak niet de consequenties van hun gedrag. Dat kan gemakkelijk leiden tot driftbuien, agressie of conflicten. Hoe kunnen leerkrachten deze kinderen helpen om zelfinzicht te krijgen? Hoe kunnen leerkrachten kinderen helpen om grip te krijgen op de eigen emoties?

Reminiscentie: samen betekenis geven aan (alledaagse) emotionele gebeurtenissen

De ouder-kind literatuur laat zien dat samen praten over (alledaagse) emotionele gebeurtenissen belangrijk is. In de literatuur wordt dit ‘reminiscentie’ genoemd. Reminiscentie met kinderen gaat verder dan samen terugdenken aan gebeurtenissen die je samen meegemaakt hebt. Het gaat over het samen betekenis geven aan de gebeurtenissen. Het helpt bij het verwerken van emotionele ervaringen en geeft kinderen inzicht in wie ze zijn, wat ze voelen en hoe ze op een constructieve manier met gevoelens en emoties om kunnen gaan.

Ook op school kunnen dit soort gesprekjes helpen. In het onderwijs wordt vaak met kinderen gesproken over emoties aan de hand van prentenboeken en verhalen. Dat werkt goed. Daarnaast is het ook belangrijk om gesprekken te voeren met kinderen over de emotionele gebeurtenissen die ze zelf meemaken op school. Om dat goed te kunnen doen, is het belangrijk dat er voldoende tijd wordt vrijgemaakt voor zo’n gesprekje. Zo’n gesprekje moet niet per se lang duren, maar er is wel tijd voor nodig om de innerlijke beleving van het kind te exploreren en verwoorden.

Onderzoek in het buitengewoon basisonderwijs

Om meer inzicht te krijgen in hoe dit soort gesprekjes verlopen, bestudeerden we de een-op-een gesprekken van 85 leerkracht-kind paren in het buitengewoon basisonderwijs (meer over de steekproef vind je in ons artikel). Aan de hand van vier kaartjes met emoties (blij, boos, verdrietig, angstig) vertelden kinderen over gebeurtenissen op school. De leerkrachten toonden zich betrokken bij de verhalen en de gebeurtenissen waar de kinderen over vertelden en moedigden de kinderen aan om hun verhaal te vertellen. Ze accepteerden de uitingen van de kinderen zonder correctie of veroordeling, ook wanneer dat soms sociaal-onwenselijke emoties of uitspraken van kinderen betrof.

We zagen ook een tweetal aandachtspunten. Hoewel leerkrachten kinderen ondersteunden bij het vertellen van het verhaal, bleven sommige verhaallijnen eerder wat oppervlakkig uitgewerkt of incompleet. Daarnaast werden de verhalen niet altijd positief afgesloten. Het is belangrijk dat het verhaal zodanig geconstrueerd en besproken wordt dat het kinderen bewust maakt van hun mogelijkheden, zodat zij beter begrijpen hoe ze met soortgelijke emotionele gebeurtenissen in de toekomst kunnen omgaan. Hierdoor wordt voorkomen dat kinderen blijven zitten met negatieve gevoelens of dat ze blijven steken in gevoelens van hulpeloosheid.

Tips

Er is nog maar weinig onderzoek naar leerkracht-kind reminiscentie. Onderzoek naar ouder-kind reminiscentie laat alvast zien dat ouders dit kunnen leren door training (Salmon et al., 2009, Valentino et al., 2019, Van Bergen et al., 2009). Op basis van deze trainingen kunnen we de volgende adviezen formuleren:

1. Stel open vragen en w-vragen (wat, waar, wanneer, waarom, …)
2. Breng details en toevoegingen aan aan de beschrijvingen van het kind
3. Nodig het kind uit om de eigen emoties en gevoelens te benoemen (of help daarbij)
4. Leg causale verbanden tussen de ervaringen van het kind en zijn of haar emoties. Bijvoorbeeld: Toen dat gebeurde, kon ik aan je zien dat je heel boos werd …
5. Praat over oplossingen of coping strategieën. Bijvoorbeeld: Hoe is het je gelukt om na die verdrietige gebeurtenis weer blij te worden? Hoe kan ik jou helpen om…?

Jantine Spilt is associate professor aan de KU Leuven. Ze doet onderzoek naar onderwijs en ontwikkeling van kinderen in de schoolcontext en de invloed die leerkrachten hierop hebben. Deze blog verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com. 

Referentie:

Spilt, J. L., Bosmans, G., & Verschueren, K. (2021). Teachers as co-regulators of children’s emotions: A descriptive study of teacher-child emotion dialogues in special education. Research in Developmental Disabilities, 121. DOI: 10.1016/j.ridd.2021.103894