Trots op je Afrikaanse roots? Goed zo! Maar trots zijn op je witte huidskleur doet wenkbrauwen fronsen. Waarom lokt dezelfde emotie zo’n uiteenlopende reacties uit? Filosofisch onderzoek vindt het antwoord in het doel van trots: ben ik meer dan jij of ben ik even veel?
Trots laat mensen toe om de ruimte te nemen die hen onrechtmatig is ontzegd. Denk aan de Gay Pride, of de Black Lives Matter-beweging. Maar trots kan ook arrogant, narcistisch, en zelfs gevaarlijk zijn. Kijk naar de gewelddadige Proud Boys, de Amerikaanse pro-Trump groep.
Waarom rollen we spontaan met onze ogen als een groepje mannen in Boston een Straight Pride organiseert? Waarom lijkt het afhankelijk van wie trots voelt of ze goed is? Dat kan mijn filosofisch onderzoek verklaren. De morele kracht van trots hangt namelijk af van de context, eerder dan van waar je precies trots op bent. Trots is in de regel waardevol, tot ze niet meer nodig is.
'Dagen mijn heupen je uit?'
Toen de Amerikaanse zangeres Billie Eilish eerder dit jaar in een korset op de cover van Vogue poseerde, zei ze dat ze trots was op haar lijf. Voor veel jonge meisjes voelde dat revolutionair aan. Eilish bepleit naar eigen zeggen met haar covershoot dat vrouwen zich niet zouden moeten verbergen om serieus genomen te worden. “Dagen mijn heupen je uit?” vroeg ze zich luidop af. Vrouwen mogen hun lichaam omarmen en vieren, en zich sexy voelen, vindt ze.
Trots is hier positief, omdat het komt vanuit een vraag om gelijkheid, en zo bijdraagt aan emancipatie. Eilish wilt zich niet boven anderen plaatsen, of tonen dat haar lichaam zoveel mooier is dan een ander. Ze wilt tonen dat mannen en vrouwen gelijkwaardige behandeling verdienen, en dat hun lichaam dat niet in de weg hoort te staan. Haar doel? Meer gelijkheid.
Trots is in de regel waardevol, tot ze niet meer nodig is
Maar willen de organisatoren van de Straight Pride dan ook niet meer gelijkheid? Zij vragen inderdaad om oppervlakkige gelijkheid: als de anderen een parade mogen, dan wij ook. En als de burgemeester de regenboogvlag wappert, dan mag onze vlag ernaast.
Maar ze vergeten iets erg belangrijks: de startposities zijn ongelijk. En als dat zo is, dan houdt een vraag om gelijke behandeling vaak net precies ongelijkheid in stand. Hetero’s hebben geen ruimte te kort die ze moeten claimen. Voor de homogemeenschap ligt dat anders: voor haar is trots een waardevolle emotie, omdat het ruimte claimt die lang is ontzegd. Tot op vandaag is conversietherapie oftewel “homogenezing” in Europa slechts verboden in drie landen, en homofoob geweld is nog steeds veelvoorkomend.
Trots en de underdog
De trots van de Straight Pride bedreigt dus gelijkheid. Dat is precies wat er ook bij witte trots gebeurt. Het is niet nodig om trots te zijn als je niet wordt bedreigd. Dan wordt het zelfs gevaarlijk, want je leidt de aandacht af van echte belangrijke vragen om gezien te worden. Dat wilt niet zeggen dat je als witte mens fout of slecht bent. Niemand zegt dat je je moet schamen omdat je wit bent, maar soms is de aandacht elders nodig.
Een korte vuistregel: trots is goed voor de underdog, en dat is minder oneerlijk dan je zou denken. Die trots kan een gepaste reactie zijn tegen onrecht en ongelijkheid. Dat wilt ook zeggen dat trots als sociaal protest onnodig is daar waar geen ongelijkheid is. De dag dat er echte gelijkwaardigheid is tussen homo en hetero, zwart en wit, man en vrouw, zal een Gay Pride, Black Pride, of de Women’s March niet meer nodig zijn, en dan hoeven zij ook hun trots niet meer als politiek middel uit te dragen. Tot die tijd is trots een waardevolle motor voor protest tegen ongelijkheid.
Martha Claeys is genomineerd voor de Vlaamse PhD Cup. Ontdek meer over haar onderzoek op www.phdcup.be.
