'Mensen die een beetje raar doen, worden te snel gedwongen in de psychiatrie'

We vroegen het aan Kirsten Catthoor, psychiater in het Antwerps psychiatrisch ziekenhuis Stuivenberg en wetenschappelijk secretaris van de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie.

Het aantal gedwongen opnamen in de psychiatrie steeg van 2444 gevallen in 2007 naar 3516 in 2015: een stijging van 37%. Hoe komt dat?

‘Een eerste verklaring is de maatschappelijke onverdraagzaamheid tegenover afwijkend gedrag. Niet alleen op straat, maar ook bij sociale huisvesting en zelfs in ziekenhuizen. Mensen die een beetje raar doen, zijn confronterend en lastig. Er moet zo snel mogelijk een oplossing komen, dus wordt die persoon gedwongen opgenomen in de psychiatrie. Weinigen hebben het geduld om te zoeken naar een andere, minder ingrijpende oplossing.’

‘De middelen zijn ook beperkt. Er is weinig straathoekwerk en niet veel agenten kunnen zich langdurig met zo’n probleem bezighouden. Anderzijds bestaat de ambulante geestelijke gezondheidszorg. Die zou er, mits extra investering en wat meer geduld, mee aan de slag kunnen.’

Misschien is er sprake van een gebrek aan kennis?

‘Het kan inderdaad een rol spelen dat politiediensten, magistraten en zelfs de spoeddienst niet altijd weten hoe de situatie anders op te lossen valt. Als dat het geval is, kan scholing helpen. Hier in het Stuivenbergziekenhuis hebben we op de opendeurdag een psychosesimulatie gedaan, aan de hand van virtual reality. Ambulanciers, politieagenten en brandweerlui hebben het toen geprobeerd. Ze wisten niet waar ze het hadden. ‘Wij hebben geen benul van wat een psychose is’, zeiden ze. ‘Als we in aanraking komen met iemand die een psychose heeft, proberen we vaak tevergeefs te onderhandelen. Nu weten we hoe dat komt.’ Ik denk dat vorming op grote schaal een verschil kan maken. Zodat iedereen weet wat hij moet doen en bij welke hulpdiensten hij terecht kan.’

Hoe erg moet het zijn om iemand te dwingen tot opname?

‘De persoon in kwestie moet een geestesziekte hebben en een gevaar zijn voor zichzelf of voor anderen. Bovendien is een gedwongen opname in principe alleen verantwoord als er geen enkel geschikt alternatief bestaat.’

Wordt een gedwongen opname vandaag te snel gezien als de enige optie?

‘De tweede grote verklaring noem ik het paraplu-effect. Is er een probleem, dan trekken alle betrokkenen meteen hun paraplu open om zichzelf te beschermen. Ze zijn bang om uit eigen initiatief een alternatieve oplossing te zoeken en doen het liever juridisch correct zodat niemand hen achteraf iets kan aanwrijven. Soms kan het ook dat je mensen met een psychose twee dagen intensief begeleidt, bij de spoedgevallen of in een psychiatrisch ziekenhuis. Dat kan volstaan om een opname af te wenden. Mensen met psychische problemen reageren vaak door weg te vluchten als iemand hen wil helpen. Hulpverleners willen zich dan juridisch beveiligen en kiezen voor een gedwongen opname. Vroeger werd er meer met de mensen gepraat, zodat ze zelf inzagen dat een opname zinvol was.’

Komt dat doordat er minder persoonlijk contact is?

‘Ja, en door de angst om buiten de lijnen te kleuren. Angst voor juridische gevolgen, angst om achteraf verantwoording af te moeten leggen.’

‘Iets dat ik ook regelmatig zie, is dat iemand die een crimineel feit pleegt hier wordt binnengebracht als die persoon een psychiatrisch verleden heeft. Gedwongen opname in een psychiatrisch ziekenhuis is sneller en gemakkelijker dan naar de onderzoeksrechter gaan. Zo kunnen ze ook internering vermijden. Het interneren staat nu zwaar onder druk, omdat België zo vaak veroordeeld werd voor de slechte behandeling van geïnterneerden. Die cijfers moeten naar beneden.’

Wat zijn de gevolgen voor patiënten die onterecht gedwongen opgenomen worden in de psychiatrie?

‘Een gedwongen opname is een spoedprocedure en vereist een attest van een arts en de toestemming van de procureur. De vrederechter bezoekt binnen de tien dagen de patiënt in het psychiatrisch ziekenhuis. Het is de taak van de vrederechter om de opname al dan niet te bevestigen. Als je na twee dagen al beter bent, zit je dus tien dagen voor niets in een gesloten afdeling. Dat is weinig menslievend of begripvol.’

Heeft een procureur genoeg psychologisch inzicht om zo’n zaak te beoordelen?

‘Dat is de wet. En eender welke arts mag het attest schrijven. Het zou beter zijn als dat telkens een psychiater is, maar dat vraag om een heel andere manier van organiseren. De wet is voor veel verbetering vatbaar.’

Hoe groot schat u het aandeel van onterechte opnamen?

‘Ik zou denken één op vijf. Verslaving is een goed voorbeeld: een gedwongen opname biedt geen uitweg bij een verslaving. Dat komt omdat je een verslaving enkel kunt behandelen als de patiënt zelf gemotiveerd is. Die motivatie ontstaat zelden tijdens de opname. Een psychose is een heel andere zaak. Wie een psychose heeft, ziet niet in hoe zeer zijn of haar denkprocessen verstoord zijn. Medicatie helpt om die gedachten bij te sturen. Op de duur zijn de patiënten vaak blij dat ze geholpen worden. Gedwongen opnamen zijn soms een noodzakelijk en geschikt instrument. Ik wil niet dat men het afvoert, maar dat het gemoderniseerd wordt. Met meer menslievendheid en respect voor het zelfbeschikkingsrecht.’ 

Bekijk ook het beeldverhaal 'Ziek en Gevangen', dat eerder op onze website verscheen (klik).