Een lange treinrit of een berg strijk voor de boeg? Podcasts kan je overal en wanneer je maar wilt luisteren. De categorie ‘mentale gezondheid’ wint aan populariteit. Maar is het advies in die podcasts wel betrouwbaar?
Of podcasts nu educatief, ontspannend of grappig zijn – of een mix – het aanbod groeit en de fanbase groeit. Ook de lijst met podcasts over geestelijke gezondheid wordt alsmaar langer en de sprekers brengen meer thema’s onder de aandacht dan ooit tevoren. Keuze genoeg: je kan leren om jezelf meer te accepteren, horen hoe je het best moeilijke gesprekken aanpakt of vanuit je zetel een sessie bij een beroemde therapeut bijwonen. Maar mag je wel zomaar aannemen wat je verteld wordt in zo’n podcast? Wat weten podcastmakers nu over jouw gevoelens of gedachten?
Uit Australisch onderzoek bleek dat podcastluisteraars vooral geestelijke gezondheid beter willen begrijpen en strategieën willen leren om hun eigen mentale gezondheid te ondersteunen. Volgens de onderzoekers zouden luisteraars van zulke podcasts meer kennis over mentale gezondheid hebben en eveneens minder stigmatiserend zijn dan niet-luisteraars.
Mensen met een psychische aandoening worden bijzonder vaak geconfronteerd met stigmatisering. Meestal gaat het om vooroordelen of misvattingen over mensen met psychische kwetsbaarheden, wat ervoor kan leiden tot uitsluiting of een lager zelfbeeld. Stigmatisering komt vaak voort uit een gebrek aan kennis over psychische aandoeningen of over geestelijke gezondheid in het algemeen.
Hokjesdenken
Vooroordelen en labels in het mentale gezondheidsdebat duwen bepaalde kwetsbare groepen in stereotiepe hokjes. Dit gebeurt van tijd tot tijd ook in nieuwsmedia of in tv-programma's. Nochtans verwachten we ook van journalisten en mediaspelers waarachtige en respectvolle berichtgeving.
Begin september lanceerden de Staten-Generaal Geestelijke Gezondheid (SGGG), de Vlaamse Vereniging voor Psychiatrie (VVP) en de Vlaamse Vereniging van Journalisten (VVJ) het Charter Stigma en Media. Dat charter geeft richtlijnen aan journalisten om geestelijke gezondheid op een respectvolle en verantwoorde manier over te brengen naar het publiek. Vermijd sensatie, wees empathisch: het blijft een belangrijk aandachtspunt. Maar sociale media en heel wat podcasts vallen niet onder de klassieke journalistiek.
‘Er valt een onderscheid te maken tussen sociale media en podcasts. Sociale media, zoals Facebook en X, zijn populair vanwege hun korte en snelle berichten. Podcasts als medium daarentegen laten doorgaans meer ruimte voor diepgang en nuance in de verhalen die er verteld worden’, licht onderzoeker Tom Van Daele toe. Van Daele is klinisch psycholoog en onderzoeksleider Psychologie en Technologie aan de Thomas More-hogeschool. Zijn focus ligt op de toegevoegde waarde van technologie binnen de geestelijke gezondheidszorg. ‘Waar het Charter Stigma en Media vooral van toepassing is op nieuwsmedia die snel moeten berichten, brengen veel podcasts dat charter al enkele jaren in de praktijk door onderwerpen grondiger aan te pakken.’
Eenrichtingsverkeer
Podcasts kunnen de kennis over mentale gezondheid vergroten en stigma reduceren. Maar ze kunnen psychotherapie niet vervangen. Vooral de directe interactie ontbreekt bij podcasts. ‘Bij professionele hulpverlening is er voortdurend een wisselwerking met de cliënt. Advies of inzichten uit podcasts blijven eenrichtingsverkeer vanuit de spreker’, zegt Van Daele.
‘Beschouw podcasts als de moderne variant van bibliotherapie. Waar bibliotherapie zelfhulpboeken en andere geschreven teksten omvat, brengen podcasts je die inzichten via je koptelefoon. Beide kunnen op een laagdrempelige manier informatie verstrekken of mensen helpen de eerste stap richting hulp of herstel te zetten. Maar de makers vertellen vanuit eigen ervaringen met hun cliënten of hun omgeving, niet specifiek over jou als lezer of luisteraar. Situaties kunnen heel herkenbaar klinken, maar beantwoorden daarom niet aan jouw individuele noden of wensen op dat moment.'
Stof tot nadenken
Laura Van Beveren is onderzoeker binnen de onderzoeksgroep Cultuur & Educatie (UGent). Zij werkt mee aan een project rond geestelijke gezondheid in traditionele en sociale media. ‘Media zijn niet alleen boodschappers, maar ook actieve betekenisgevers van informatie over geestelijke gezondheid. Zij spelen een actieve rol in hoe wij als samenleving nadenken over wat mentaal welzijn is.’
‘Media hebben een invloed, zij bepalen welke verhalen worden gebracht en welke niet. Luisteren naar verschillende stemmen en perspectieven, zelfs wanneer die met elkaar botsen, kan helpen om geestelijke gezondheid beter te begrijpen’, zegt Van Beveren. 'Het leert je ook om vragen te blijven stellen: welk verhaal wordt hier gebracht en ben ik het er wel mee eens?’
Van Daele beaamt die bevinding. ‘Nagaan wie de bron is en vanuit welke context men praat, kan helpen om een goed beeld te krijgen van de informatie die je te horen krijgt. Iemand die vertelt over eigen ervaringen met psychische hulp kan je moeilijk vergelijken met een professional die aanbevelingen doet.’
Recept voor goede podcast?
Persoonlijke verhalen kunnen je nieuwe inzichten bijbrengen over waar je mee zit, maar zijn doorgaans niet gestoeld op wetenschappelijke bevindingen. Therapeuten of andere hulpverleners die in podcasts aan bod komen of zelf podcasten, koppelen meestal hun eigen praktijkervaring aan wetenschappelijke studies en bevindingen. Steeds vaker worden zij als expert betrokken bij gevoelige of moeilijke psychische thema’s, wat voor veel luisteraars een meerwaarde is. Als podcastluisteraar kan het helpen om eens stil te staan bij wat je nu juist wil halen uit zo’n podcast. Wil je je informeren, zoek je advies of wil je verhalen van lotgenoten horen? Onderaan dit artikel vind je alvast enkele suggesties van podcasts die geestelijke gezondheid op een boeiende en toegankelijke manier bespreken.
Podcasts hoeven uiteraard niet enkel experts aan het woord te laten. Onderzoekers van de University College Cork (Ierland) zagen dat luisteraars persoonlijke verhalen en ervaringen belangrijk vinden in podcasts over geestelijke gezondheid. 'Podcasts rond mentale gezondheid werken vooral goed als de persoonlijke ervaring van een spreker gekoppeld wordt aan het perspectief van een expert over de kwestie’, meent Van Daele.
Een podcast is een makkelijke manier om informatie te vinden over de meest uiteenlopende psychische problemen, en omdat ze over het algemeen gratis te beluisteren zijn, bereiken ze ook mensen die de stap naar professionele hulp niet zetten. ‘Bijleren over mentale gezondheid helpt om basisvaardigheden te ontwikkelen. Die vaardigheden kan je gebruiken om met moeilijke situaties of gevoelens om te gaan’, besluit Van Daele. ‘Voor sommigen kunnen podcasts bovendien een eerste stap zijn naar professionele hulp.’
Therapie of andere begeleiding vervangen, doen podcasts dus zeker niet. Ze kunnen je wel laten nadenken over je eigen emoties en gedachten, of je iets bijleren over psychische kwesties waar je minder over weet en zo stigma tegengaan. Ze kunnen helpen om je visie te verruimen en over mentale gezondheid te praten, of om hulp te zoeken. Als je af en toe maar een kritische blik durft te werpen op de informatie die je te horen krijgt.
Top 5 (Nederlandstalig)
De Podcast Psycholoog – over diverse thema’s binnen de psychologie
Marissa van der Sluis, psycholoog en spreker
Kerekewere (tip Tom Van Daele!) – over het verhaal achter de zelfdoding van Brechts vader
Brecht Castel, journalist
De Standaard
Breinvenijn – over diverse thema’s binnen de geestelijke gezondheid
Jaak en Nico Beckers, zoon Nico in gesprek met vader, psycholoog en gedragstherapeut Jaak
Studio Brein – over hersenonderzoek en neurodiversiteit
Breinwijzer vzw
Mistlicht – over mensen met dementie, waaronder Svens moeder en lotgenoten
Sven Speybrouck, radio- en televisiepresentator
Radio 1
Top 5 (Engelstalig)
Psychologists Off the Clock – over diverse thema’s binnen de psychologie
Debbie Sorensen, Jill Stoddard, Michael Herold, & Emily Edlynn, vier experten in psychologie
The Psychology of your 20s – over de psyche van twintigers
Jemma Sbeg, bachelor in psychologie en digital creator
Where Should We Begin? with Esther Perel – in de praktijk van een relatietherapeut
Esther Perel, psychotherapeut en auteur
Psychiatry & Psychotherapy Podcast – over diverse thema’s binnen de psychiatrie en psychotherapie
David Puder, psychiater
Mental Illness Happy Hour – over geestelijke gezondheid, met gasten en experten
Paul Gilmartin, komiek
Twee afleveringen van Eos-podcast Vraag het Aan:
Hoe word je gelukkig? - met ‘geluksprofessor’ Lieven Annemans (UGent – VUB)
Waarom zijn we bang? - met psycholoog Bram Vervliet (KU Leuven)
