Op zoek naar je eigen identiteit door het schoonheidsideaal na te streven

Het uiterlijk speelt een zeer centrale rol in de identiteit van jongeren. Tijdens de puberteit verandert het lichaam van adolescenten in sterke mate. Tegelijkertijd vinden jongeren het heel belangrijk wat anderen vinden van hoe hun lichaam en uiterlijk eruitziet. Heel wat jongeren proberen er goed (of liever zelfs perfect) uit te zien. Hierbij hoort bijvoorbeeld een slank lichaam, kleding die in de mode is en make-up die alle onvolmaaktheden verbergt.

Het ideale uiterlijk

Vanuit verschillende hoeken (bijvoorbeeld door media en/of leeftijdsgenoten) krijgen jongeren dagelijks boodschappen over hoe hun lichaam er moet uitzien. Meisjes worden aangemoedigd om er dun uit te zien, terwijl jongens worden aangemoedigd om slank en gespierd te zijn. De klassieke media, zoals televisie en tijdschriften, spelen een belangrijke rol in het verspreiden van schoonheidsidealen. Foto’s van modellen en beroemdheden worden vaak digitaal bijgewerkt en heel wat reclamespots zetten in op producten om ‘imperfecties’ tegen te gaan. Denk maar aan reclame voor bijvoorbeeld diëten of schoonheidsproducten.

Daarenboven spelen sociale media een erg centrale rol in het sociale leven van jongeren, waarin ook heel wat boodschappen rond schoonheidsidealen worden verspreid. Op deze online platforms worden vaak enkel de beste foto’s gedeeld, die vaak ook ‘mooier’ gemaakt worden met behulp van een filter.

Nooit mooi genoeg

De verhoogde focus op uiterlijk leidt tot gevoelens van lichaamsontevredenheid in een grote groep jongeren. Meer specifiek betekent dit dat deze jongeren één of meerdere aspecten van hun lichaam of uiterlijk willen veranderen. Verschillende studies tonen aan dat 24%-84% van meisjes er dunner wil uitzien, terwijl 12%-48% van jongens er dunner en gespierder wil uitzien. Deze cijfers zijn dermate hoog dat lichaamsontevredenheid bij jongeren eerder de norm is dan uitzondering.

Deze vaststelling kan op zijn minst onrustwekkend genoemd worden, aangezien lichaamsontevredenheid een belangrijke risicofactor is voor heel wat verschillende problemen.

Lichaamsontevredenheid gaat namelijk vaak gepaard met een negatieve stemming, gevoelens van onzekerheid en een laag gevoel van eigenwaarde.
Daarenboven speelt lichaamsontevredenheid ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van eetproblemen, overmatig sporten en zelfverwondend gedrag.

Op zoek naar je eigen identiteit 

Hoewel de boodschappen rond schoonheidsidealen wijd verspreid worden, zijn sommige jongeren meer vatbaar om een perfect lichaam na te streven. Het is bijgevolg erg belangrijk om meer zicht te krijgen op welke jongeren net gevoelig zijn om schoonheidsidealen na te streven en om probleemgedragingen te ontwikkelen. Om hieraan tegemoet te komen, introduceren we identiteit als een belangrijke verklarende factor in de vorming van lichaamsbeeld en de verdere ontwikkeling naar probleemgedrag.

Het vormen van een identiteit is een zeer belangrijke ontwikkelingstaak die van start gaat tijdens de adolescentie. Terwijl jongeren in de kindertijd eerder afhankelijk waren van hun ouders, gaan adolescenten steeds meer hun eigen ideeën en meningen over de wereld vormen, onafhankelijk van hun ouders. De adolescent ontdekt stap voor stap zijn eigen wereld en worstelt met vragen zoals “Wie ben ik?” en “Wat wil ik bereiken in het leven?”. Deze vragen zijn onvermijdelijk en behoren tot een gezonde identiteitsontwikkeling. Om een antwoord te bieden op deze vragen, gaan jongeren verschillende opties verkennen (exploreren). Jongeren gaan op zoek naar een studierichting, betekenisvolle vriendschapsrelaties, maar zoeken bijvoorbeeld ook naar een kledingstijl of hobby die bij hen past. Deze zoektocht resulteert doorgaans in het maken van verschillende keuzes (identiteitsbindingen aangaan).

Deze zoektocht naar een eigen identiteit blijft voortduren tot in de jongvolwassenheid. Het is in onze Westerse maatschappij namelijk zo dat jonge mensen steeds langer studeren waardoor enkele belangrijke beslissingen uitgesteld worden, zoals in het huwelijksbootje stappen of aan kinderen beginnen. Na deze periode van uitproberen, gaat de persoon in kwestie belangrijke keuzes maken in het leven die een weerspiegeling zijn van eigen waarden en idealen. In dit geval is er sprake van een sterke identiteit. Echter, wanneer de persoon moeilijkheden ervaart om zicht te krijgen op belangrijke doelen en de richting die hij/zij uit wil in het leven en moeilijk keuzes kan maken in het leven, is er sprake van identiteitsverwarring.

Op zoek naar je eigen identiteit door het schoonheidsideaal na te streven.

Identiteitsverwarring is een erg prevalent probleem bij zowel adolescenten als jongeren in de transitie naar de jongvolwassenheid. Deze jongeren zijn blijvend op zoek naar antwoorden op identiteitsvragen zoals “Wie ben ik?” en “Wie wil ik zijn?”. Om antwoorden te bieden op deze vragen, gaan jongeren op zoek gaan naar belangrijke doelen die betekenis geven aan hun eigen identiteit.

Heel wat (socioculturele) theorieën stellen dat het uiterlijk een erg belangrijk doel vormt in de identiteit van veel jongeren. Bijgevolg verwachten we dat jongeren met identiteitsverwarring zich meer richten tot schoonheidsidealen als mogelijke bouwstenen voor hun identiteit. Dit is niet zo verwonderlijk aangezien het schoonheidsideaal wijd verspreid is en afgebeeld wordt als een manier om succesvol te zijn en geluk te vinden in het leven. Recent onderzoek heeft inderdaad aangetoond dat identiteitsverwarring een belangrijke rol speelt in het internaliseren van schoonheidsidealen.

Jongeren die schoonheidsidealen internaliseren hechten erg veel belang aan deze idealen en gaan deze als maatstaf nemen.  Deze maatstaf is echter moeilijk na te streven, aangezien de meeste lichamen van jongeren sterk afwijken van de onrealistische ideaalbeelden omtrent schoonheid. Deze discrepantie tussen het ‘ideale’ uiterlijk en het ‘werkelijke’ uiterlijk leidt tot gevoelens van lichaamsontevredenheid, die op hun beurt kunnen resulteren in negatief affect en probleemgedrag, zoals eetproblemen.

Onze studie

In een nieuwe studie zullen we de ontwikkeling van identiteit en lichaamsbeeld, en hun wederzijdse beïnvloeding, in kaart brengen. Deze studie ging van start in februari 2019 en loopt over een periode van 3 jaar. Tijdens de eerste meetronde namen meer dan 600 jongens en meisjes uit 4 middelbare scholen in Vlaanderen deel aan de studie.

Dit blogbericht werd geschreven door Nina Palmeroni, doctoraatsonderzoeker aan de KU Leuven. Het bericht verschijnt ook op https://opgroeienblog.wordpress.com.

Wil je meer te weten komen over dit onderwerp?

Cash, T. F., & Smolak, L. (2011). Body image: A handbook of science, practice and prevention (2nd ed.). New York, NY: Guilford.

Daniels, E. A., & Gillen, M. (2015). Body image and identity. In K. C. McLean & M. Syed (Eds.), The oxford handbook of identity development. New York, NY: Oxford University Press.

Stice, E. (1994). Review of the evidence for a sociocultural model of bulimia nervosa and an exploration of the mechanisms of action. Clin Psychol Rev, 14, 633-661.

Vartanian, L. R., Hayward, L. E., Smyth, J. M., Paxton, S. J., & Touyz, S. W. (2018). Risk and resiliency factors related to body dissatisfaction and disordered eating: The identity disruption model. Int J Eat Disord, 51, 322-330.

Verstuyf, J., Van Petegem, S., Vansteenkiste, M., Soenens, B., & Boone, L. (2014). The body perfect ideal and eating regulation goals: Investigating the role of adolescents’ identity styles. J Youth Adolesc, 43, 284-297.